Po pierwsze - edukacja

W jakie absolutnie podstawowe kompetencje powinna wyposażać swych absolwentów szkoła – pisze prof. Michał KLEIBER

W obliczu narastających wyzwań wspieranie współpracy na rzecz trwałej, globalnie konkurencyjnej gospodarki oraz zwalczania nierówności społecznych i udoskonalania systemu opieki zdrowotnej powinno z pewnością być głównym elementem polityki państwa. Dobrze więc, że prowadzimy skuteczną politykę społeczną i zapowiadamy stopniową poprawę funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, gorzej jednak niestety jest ze wspieraniem rozwoju innowacyjnej gospodarki. Mimo że pozornie istnieje zgoda co do jej znaczenia, nie owocuje to w pełni satysfakcjonującymi działaniami w tym zakresie i w konsekwencji efektami pozwalającymi spokojnie myśleć o przyszłości, mając na uwadze globalną konkurencję.

Oczywiście tak sformułowane ogólne wyzwanie związane z szybkim, harmonijnym rozwojem musi bazować na wielu niezbędnych elementach polityki, do których należą niewątpliwie:

• zwiększone wysiłki na rzecz poprawy systemu edukacji w całym cyklu, od przedszkola po kształcenie ustawiczne przez całe życie zawodowe,

• wspieranie podstawowych i stosowanych badań naukowych oraz ich szerokie upowszechnianie,

• wspomaganie rozwoju przedsiębiorczości i innowacyjności poprzez tworzenie sprawiedliwych regulacji rynkowych oraz elastycznego rynku pracy, budowę nowoczesnej infrastruktury teleinformatycznej, wprowadzanie skutecznych metod ochrony własności intelektualnej czy zapewnianie szerszej dostępności kapitału podwyższonego ryzyka,

• budowanie powszechnej kultury szacunku dla ludzkiej kreatywności i twórczej współpracy, stanowiącej kluczowy warunek prowadzenia efektywnej polityki państwa w omawianym zakresie.

.Stabilny rozwój gospodarki zależy od konsekwentnej realizacji wszystkich powyższych działań, spośród których największe znaczenie przypisać chyba jednak należy problematyce edukacyjnej. Poprawa efektywności funkcjonowania naszych szkół wymaga przede wszystkim dwu głównych rzeczy:

• konsekwentnego budowania wysokiego, społecznego i materialnego statusu nauczycieli, przyciągającego do pracy w szkołach osoby mające najwłaściwsze do tego predyspozycje,

• precyzyjnego określenia niezbędnych intelektualnych i praktycznych kompetencji absolwentów poszczególnych typów szkół i programowego nacisku na ich kształtowanie, ze szczególnym uwzględnieniem faktu, iż w nieodległej przyszłości większość ludzi pracować będzie w zawodach dzisiaj nieistniejących.

Określenie już na wstępie kompetencji, które powinni zdobywać uczniowie i studenci w trakcie swojej nauki, jest niezwykle ważne. To oczywiście jednak tylko pierwszy krok w myśleniu o nowoczesnej edukacji, następny to propozycja sposobów zdobywania tych umiejętności. Takich, które w praktyce zaprzeczyłyby żartobliwemu powiedzeniu, że „człowiek uczy się przez całe życie, z wyjątkiem lat szkolnych”. Wśród wielu kompetencji, w które szkoła powinna wyposażać swych absolwentów, do absolutnie podstawowych zaliczać powinniśmy następujące:

Krytyczne myślenie oraz umiejętność precyzyjnego przedstawiania swych przemyślanych poglądów, a także odwaga do ich prezentowania

Wraz z rozwojem technologii komunikacyjnych coraz łatwiejszy dostęp do niemal nieograniczonych zasobów informacji wymaga umiejętnej ich selekcji, pozwalającej na tworzenie uporządkowanej wiedzy. Niezbędna do tego jest umiejętność gromadzenia oraz analizy faktów i argumentów w sposób prowadzący do logicznych powiązań i umożliwiający formułowanie syntetycznych wniosków. Odwadze do ich przedstawiania towarzyszyć musi gotowość do wysłuchiwania opinii różniących się od naszej i podejmowania wysiłku na rzecz rozumienia istoty odmiennego interpretowania danej sprawy.

Umiejętności komunikacyjne, w szczególności w zakresie wykorzystywania nowych technologii

Umiejętność komunikacji określana jest często jako kompetencja dwustronna. Oznacza to zarówno zdolność do przekazywania informacji zrozumiałej w danym kontekście, jak i zdolność do odbioru informacji docierających do nas, bazująca na ocenie wiarygodności i krytycyzmie. Umiejętności te odwołują się do takich cech osobowości, jak chęć inspirowania i stymulowania zainteresowań potencjalnych odbiorców naszego komunikatu, empatia umożliwiająca rozumienie ich uczuć i emocji, otwartość na udostępnianie informacji i gotowości do ich przemyślanego odbioru czy wreszcie świadomość konieczności dbania o właściwy zasięg przekazywanej informacji i jej ochronę. Specjalnym wyzwaniem jest tu oczywiście problem efektywnego wykorzystywania do komunikacji nowych technologii, które przecież już dzisiaj dominują w wielu obszarach ludzkiej działalności, a pandemia udowodniła ich niczym niezastępowalną przydatność.

Kreatywność

Żyjemy w świecie, w którym istnieją wielkie obszary życia publicznego czekające na nowe pomysły – w świecie, który potrafi docenić oryginalność pomysłów mądrze służących dobru wspólnemu. Kreatywność myślenia to wstęp do późniejszej przedsiębiorczości i inicjatyw innowacyjnych, otwierających drogę do sukcesów zawodowych. Istotą kreatywności jest proces pozwalający na oryginalne przekształcenie istniejącej rzeczywistości bądź stworzenie czegoś zupełnie nowego. Na proces ten składają się posiadana wiedza, gotowość do myślenia o otaczającej nas niepewności, przeżywane emocje, otwartość na stymulowane przez nasze otoczenie nowe idee oraz umiejętność ich syntezy.

Umiejętność współpracy oraz przekonanie o znaczeniu podejmowania jej w różnym kontekście i na różnych poziomach

Dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek w przeszłości sukcesy życiowe zależą od naszych zdolności do nawiązywania współpracy i wyszukiwania sobie partnerów najbardziej odpowiednich do realizacji konkretnego zadania. Praca w zespole wymaga świadomości wspólnych celów, koniecznych do wyzwolenia chęci do współpracy, umiejętności wymiany poglądów na temat podejmowanych działań oraz chęci do znalezienia dla siebie miejsca w zespole w sposób maksymalizujący własny wkład we wspólny efekt pracy. Znaczenie międzyludzkich interakcji staje się widoczne już w trakcie nauki szkolnej – skuteczność wspólnego rozwiązywania problemów w grupie jest bowiem znacznie wyższa niż wtedy, gdy rozwiązuje się je samodzielnie.

Świadomość obywatelska dotycząca funkcjonowania i bezpieczeństwa własnego państwa, wspólnot ponadpaństwowych oraz w istocie całego świata, co coraz wyraźniej sobie uświadamiamy m.in. w kontekście troski o środowisko naturalne i zapobiegania chorobom zakaźnym

Umiejętność i docenianie znaczenia myślenia w kategoriach szeroko rozumianego dobra wspólnego jest niezwykle istotną kompetencją, którą powinno się nabywać już w trakcie nauki szkolnej. Rozumiemy przez to w pierwszym rzędzie wierność ugruntowanym tradycjom stanowiącym niezastępowalne spoiwo łączące obywateli w pracy dla dobra swego państwa. A także działania na rzecz współpracy z państwami partnerskimi powiązanymi z nami umowami ponadpaństwowymi oraz działania w imię globalnej społecznej solidarności – o potrzebie tego przekonujemy się coraz silniej dosłownie każdego dnia. Dzisiejsza sytuacja zmusza nas wszystkich do przemyślenia na nowo istoty bycia wspólnotą, do refleksji na temat naszego systemu wartości i naszych życiowych zamierzeń. Do myślenia o tym, kim każdy z nas naprawdę jest w globalnej przestrzeni i jaka jest nasza odpowiedzialność za losy światowej cywilizacji. Świadomość tego wyzwania powinna być zakorzeniona w umysłach wszystkich absolwentów opuszczających szkołę.

Zdecydowanej poprawy wymaga w Polsce system kształcenia ustawicznego, absolutnie niezbędny wobec dynamiki rynku pracy, ale także pozwalający ciągle i niezależnie od wieku kształcących się osób podtrzymywać ich aktywność umysłową oraz gotowość do wspierania szeroko rozumianych rynkowych rozwiązań innowacyjnych, ważnych dla tempa rozwoju gospodarczego.

.Niestety, o ile zasadność realizacji zakreślonej powyżej strategii nie ulega wątpliwości, o tyle sposoby wprowadzania jej w życie są dalekie od ideału. Przykładem może tu być szeroko upowszechniony w szkołach system testów sprawdzających wiedzę, w istocie tylko ugruntowujący istniejące systemowe słabości. Aby nowa wizja owej kultury działań edukacyjnych mogła przebić się do powszechnej świadomości, potrzebne jest jej wsparcie przez dominujący dyskurs polityczny. Warunkiem powodzenia jest bowiem to, aby te rodzące się „na dole” wymogi współczesnej edukacji obfitujące w liczne niestandardowe działania były aktywnie wspierane odgórnie – dobitnie artykułowanym słowem polityków i ekspertów, przemyślaną strategią, konsekwentnym działaniem.

Michał Kleiber