szkolnictwo wyższe

Kraków jest drugim największym akademickim ośrodkiem w Polsce, zaraz po Warszawie. To 23 uczelnie wyższe, w tym 13 niepublicznych, a studenci to blisko ¼ mieszkańców miasta. Czy miasto z tego korzysta? Ostatnia jego umowa z krakowskimi uczelniami (tylko ośmioma) została podpisana 14 lat temu. Czy wizytówka „akademickości” daje coś studentom?

Gdy pierwszy raz stanąłem przed studentami trzeciego roku dziennikarstwa nie mogłem się nadziwić, że prawie dwudziestoosobowa grupa nie potrafiła wspólnie wymienić pięciu wydarzeń z minionego tygodnia.

Dominujący w naszym kraju model kariery, w którym absolwent uczelni robi w niej doktorat, potem habilitację, aby w końcu zostać tam profesorem jest antyinnowacyjny, prowadzi do skostnienia myśli naukowej, a także sprzyja tworzeniu patologicznych układów osobowych.

Kariera naukowa w Polsce w skrócie wygląda tak: na ostatnim roku studiów opiekun proponuje magistrantowi, aby „został na doktoranckich”. Już w tym określeniu, które stało się częścią akademickiej polszczyzny, mieści się ważna informacja o systemie. Na studia doktoranckie się nie „idzie”. Na studiach doktoranckich się zostaje.

Od kilku miesięcy w Polsce toczy się dyskusja nad przyszłym kształtem polskiej nauki. Ten tekst jest pierwszym z serii, w której chcę opisać, jak to robią inni. A dokładniej: kto, co i jak.

Nie słyszałem pochodzących ze środowiska akademickiego głosów refleksji na temat tego, że nie zdobywamy grantów ERC. Mało kogo interesuje niska pozycja naszych uczelni w międzynarodowych rankingach. Akademickie senaty i rady wydziałów nie podejmują prób zrozumienia przyczyn braku międzynarodowych sukcesów czy wkraczania prokuratorów na uczelnie.

System finansowania w Kalifornii zapewnia edukację wyższą wszystkim chętnym, ale osobom bez wielkich ambicji – edukację stosunkowo tanią. Przy czym „tania” nie musi oznaczać „zła”. Dla studenta, który w przyszłości chce wykonywać rutynową pracę, nie jest bowiem ważne, żeby uczył go wysoko wynagradzany noblista. Ważniejsze jest, żeby poziom zajęć był dostosowany do jego potrzeb i jego możliwości.

W USA na stanowisko profesora zatrudnia się osoby dojrzałe, o których z dużą dozą pewności można powiedzieć, że już są liderami lub mają potencjał na lidera. U nas zatrudnia się osoby po zrobionym szybko doktoracie, które dają dużą nadzieję, że w przepisowym czasie zrobią habilitację. Tego, żeby kandydat był liderem, nikt nie oczekuje.

W krajach, które dokonały w swoim czasie skoku gospodarczego, gdzie już przed laty dokonano gwałtownej naprawy systemu gospodarczego a w efekcie poprawy jakości życia obywateli, w wielu przypadkach postawiono właśnie na naukę i kształcenie. To właśnie postawienie na naukę i kształcenie skutkowało następnie możliwościami dobrego rozwoju kraju – tak stało się właśnie w Irlandii. Dlatego chciałbym bardzo mocno podkreślić: jest to niezwykle ważny element w tym planie naprawy Rzeczypospolitej, ale także naprawy polskiej gospodarki, bo także od niej nie sposób oderwać nauk humanistycznych.

Dworskość, ideologizacja humanistyki, brak dyskursu na argumenty, brak szacunku dla prawdy i odmienności. Przerażająca jest wizja kraju, który głupieje. Dlaczego mamy do czynienia z regresem intelektualnym? Czy jest szansa na uratowanie jakości polskich uniwersytetów. O tym dyskutowano we Wrocławiu. Debatę zorganizował Instytut Nowych Mediów.

Kto może stanowić największą przeszkodę dla studenckich strajków? Paradoksalnie, twórczy bunt żaków może zostać stłumiony przez ich własne środowisko. Od dawna nie istnieje bowiem coś takiego jak „społeczność akademicka” czy „kultura studencka”.