Uniwersytety Europy Środkowej kształtują elity przyszłości

Nie powinniśmy być zaskoczeni tym, że pięciu przywódców państw świętujących z nami obchody 100-lecia estońskiej niepodległości to absolwenci kilku „narodowych uczelni” – pisze Tõnu LEHTSAAR

.Mury Uniwersytetu w Tartu były świadkami wizyt wielu zagranicznych i krajowych dygnitarzy – królów, przywódców religijnych i politycznych, nie wspominając o postaciach ze świata nauki i sztuki. Symboliczne jest to, że tegoroczny festiwal Gaudeamus, 18. jego edycja od czasów pierwszego, który odbył się w 1956 r., odbywa się w Tartu, w setną rocznicę obchodów niepodległości Republiki Estońskiej.

Muzyka chóralna jest bardzo ważna dla Estończyków. Pod koniec XIX wieku festiwale muzyczne, festiwale pieśni stały się jednym ze sposobów wyrażania naszej tożsamości narodowej. W przypadku Estończyków śpiew w chórze to działalność kulturalna par excellence. Śpiew chórów i festiwale pieśni odgrywają znaczącą rolę w historii Estonii. Co ciekawe, muzyka chóralna jest ważna dla estońskiej kultury nie tylko w wymiarze globalnym. W 1919 r., po uzyskaniu niepodległości przez Estonię, było rzeczą naturalną, że w Tartu narodził się pomysł zorganizowania festiwali pieśni.

Z powodu politycznych kataklizmów połowy XX wieku idea ta nie mogła się zmaterializować aż do roku 1956, który zakończył okres stalinowskiego terroru. Dlatego festiwale pieśni są swego rodzaju wyznacznikami ważnych wydarzeń społecznych w naszej historii. W tamtym czasie repertuar obejmował obowiązkowe, ideologicznie poprawne utwory. Jednakże znalazło się w nim także miejsce dla kilku pieśni narodowych i innych. Szczególnie widoczne było to na festiwalach piosenki studenckiej i na ogólnych festiwalach pieśni.

Rola Uniwersytetu w Tartu w kształtowaniu narodu estońskiego nie jest bynajmniej wyjątkowa. Nie jest niczym niezwykłym to, że uniwersytet ma coś wspólnego z budowaniem narodu.

Każdy z narodów regionu ma taki uniwersytet, który wyróżnia się tym, że oficjalnie lub nieoficjalnie ma tytuł „uniwersytetu narodowego”, a czasami nazywany jest uniwersytetem państwowym. 

Wszystkie te instytucje mają podobne cechy: są to najstarsze i zwykle również największe uniwersytety w kraju; są prawdziwymi uniwersytetami „uniwersalnymi” lub kompleksowymi, obejmującymi wszystkie główne dziedziny badań; niosą przez historię tożsamość kulturową naszych krajów. Nie powinniśmy być zaskoczeni tym, że pięciu przywódców państw świętujących z nami obchody 100-lecia estońskiej niepodległości to absolwenci tych właśnie uczelni. Poczynając od najstarszego uniwersytetu, wymienię tylko niektórych godnych uwagi absolwentów, aby pokazać ich znaczenie w życiu politycznym i kulturalnym krajów regionu.

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie powstał już w 1364 roku. Został założony przez króla Kazimierza III Wielkiego, co czyni go najstarszym uniwersytetem w Polsce i drugim najstarszym uniwersytetem w Europie Środkowej. Oprócz prezydenta Andrzeja Dudy, który studiował i wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, wybitnymi absolwentami tej uczelni są m.in. astronom Mikołaj Kopernik i król Polski Jan III Sobieski. Wśród studentów był również Karol Wojtyła, przyszły papież Jan Paweł II, który przez rok studiował polonistykę.

Uniwersytet Helsiński – Helsingin yliopisto – działa w Helsinkach od 1829 roku, ale został założony w 1640 roku jako Akademia Królewska w Åbo (Turku), należącym wówczas do imperium szwedzkiego. Oprócz sześciu byłych prezydentów Finlandii jego absolwenci to Elias Lönnrot, kompilator fińskiego eposu narodowego „Kalevala”, kompozytor Jean Sibelius oraz pisarze Mika Waltari i Frans Emil Sillanpää.

Uniwersytet Islandii – Háskóli Íslands – został założony przez parlament Islandii, Alþingi, w 1911 r. Uniwersytet odegrał ważną rolę w budowie islandzkiego państwa narodowego i był postrzegany przez Islandczyków jako istotny krok w kierunku osiągnięcia niezależności narodowej. Jako wyraz głębokiego związku z państwem i budowaniem narodu przez pierwsze 29 lat istnienia uniwersytet mieścił się w budynku parlamentu islandzkiego w Reykjavíku. Jego absolwenci i byli członkowie to m.in. dwaj premierzy i trzej prezydenci, w tym obecny, nasz wybitny gość, Jego Ekscelencja Guðni Jóhannesson.

Tbiliski Uniwersytet Państwowy im. Iwane Dżawachiszwilego jest najstarszym i największym uniwersytetem w całym regionie Kaukazu. Założenie gruzińskiego Uniwersytetu Narodowego w Tbilisi w 1918 roku było jednym z pierwszych osiągnięć narodu gruzińskiego po tym, jak Gruzja uzyskała niepodległość i ogłosiła się narodowym państwem demokratycznym. Jego wybitnymi absolwentami są m.in. poeta i muzyk Bułat Okudżawa, filozof, pisarz i kandydat do Nagrody Nobla Giwi Margwelaszwili oraz sześciu premierów Gruzji. Również nasz wybitny gość, Jego Ekscelencja Giorgi Margwelaszwili, uzyskał tytuł licencjata i doktora filozofii na Uniwersytecie Państwowym w Tbilisi.

Uniwersytet Łotewski – Latvijas Universitāte – założony w 1919 roku, jest prawdziwym flagowym uniwersytetem narodu łotewskiego. Jego znaczenie w kształceniu łotewskich elit politycznych i kulturalnych jest nie do przecenienia. Oprócz byłego premiera Łotwy, Valdisa Dombrovskisa, który obecnie nadzoruje europejską politykę fiskalną jako wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej ds. euro i dialogu społecznego i kilka miesięcy temu wygłosił imponujące przemówienie. Na liście wybitnych absolwentów tego uniwersytetu znalazłem co najmniej trzech innych byłych premierów i dwóch prezydentów, w tym naszego honorowego gościa, Jego Ekscelencję Raimondsa Vējonisa.

.Ten krótki przegląd ukazuje mój punkt widzenia: edukacja akademicka ma wartość symboliczną – narody zdolne do budowania i utrzymywania świątyń szkolnictwa wyższego nie muszą obawiać się o swoje istnienie i mogą z ufnością patrzeć w przyszłość.

Tõnu Lehtsaar