André AURENGO: Maria Skłodowska-Curie i medycyna. Uznanie dla niezwykłej Polki

Maria Skłodowska-Curie i medycyna.
Uznanie dla niezwykłej Polki

Photo of Prof. André AURENGO

Prof. André AURENGO

Ekspert w zakresie medycyny nuklearnej. Szef Société Française de Radioprotection oraz Conseil Supérieur de la Sûreté et de l’Information Nucléaire. Kierował medycyną nuklearną w paryskim Pitié-Salpêtrière. Członek Akademii Medycyny (2005), Akademii Technologii (2016). Kawaler Orderu Legii Honorowej.

.Pod koniec XIX wieku, dokonania naukowe Isaaca Newtona w mechanice, prace Sadiego Carnota z termodynamiki oraz Jamesa Maxwella z elektromagnetyzmu, sprawiały, że spodziewano się bliskiego końca fizyki: prawie wszytko zostało już odkryte!

Ale w ciągu kilkudziesięciu lat, trzy wielkie odkrycia, do dziś zresztą inspirujące badania w dziedzinie fizyki, zrewolucjonizowały nasze pojęcie o świecie. Były to: teoria względności Henri’ego Poincarégo i Alberta Einsteina, mechanika kwantowa Maxa Plancka i Alberta Einsteina oraz promieniotwórczość odkryta przez Henri’ego Becquerela, Marię i Pierre’a Curie oraz Ernesta Rutherforda.

150 lat temu, 7 listopada 1867, w Warszawie, wówczas w Cesarstwie Rosyjskim, przyszła na świat Maria Skłodowska. Ojciec jej był nauczycielem matematyki i fizyki, a matka przełożoną pensji dla dziewcząt.

Maria była wybitnie uzdolniona, ale mimo świetnych wyników w nauce w szkole podstawowej i średniej, nie mogła podjąć studiów w swoim kraju, gdyż uniwersytet był zarezerwowany dla mężczyzn. W wieku 24 lat wyjechała więc do Paryża, gdzie zamieszkała u swojej siostry i jej męża, i zapisała się na Wydział Nauk paryskiego uniwersytetu.

Jej spotkanie z Pierre’em Curie, którego poślubiła w 1895, dało początek niezwykłej epopei naukowej. Pierre i jego brat Jacques byli już znani z odkrycia zjawiska piezoelektryczności (pojawianie się ładunku elektrycznego na powierzchni niektórych kryształów, pod wpływem przyłożonego naprężenia), na którym opiera się między innymi badanie USG.

Po uzyskaniu pierwszego miejsca w agrégation (konkurs rekrutacji nauczycieli i wykładowców) z fizyki w 1896, Maria rozpoczęła studia doktoranckie. Jej praca dotyczyła promieni uranowych, wielkiego odkrycia dokonanego przypadkowo przez Henri’ego Becquerela (ruda uranu emituje promienie, inne niż promienie X, odkryte rok wcześniej przez Wilhelma Roentgena). Ich nazwa brała się stąd, że Becquerel przypisał to zjawisko właściwościom chemicznym uranu. Maria Skłodowska-Curie udowodniła, że chodziło w rzeczywistości o rzadką właściwość fizyczną atomów uranu, którą nazwała promieniotwórczością. Pierre porzucił wtedy swoje prace, i przyłączył się do badań prowadzonych przez żonę.

Maria i Pierre byli przekonani, że ruda uranu musi zawierać związki emitujące dużo więcej promieni niż uran „zwykły” 238U, co doprowadziło ich do odkrycia polonu, a później radu, które zostały przez nich wyizolowane w okresie między 1898 a 1902. Cztery lata pracy w nędznym hangarze, pracy nagrodzonej w 1902 Nagrodą Nobla z fizyki, przyznaną Henri’emu Becquerelowi, Pierre’owi oraz Marii.

Pierwsze zastosowanie promieniotwórczości w medycynie zostały opracowane w 1900 przez dentystę, Otto Walkhoffa i chemika, Fritza Giesela. Podsunęli oni Pierre’owi Curie pomysł wykorzystania radu w dermatologii, we współpracy z profesorem Henri-Alexandre’em Danlosem, ze szpitala świętego Ludwika w Paryżu. Pierwsze próby wykonywano na osobach cierpiących na toczeń, ale nie przyniosły one rezultatów. W drugiej kolejności, próby dotyczyły chorych na raka skóry i zakończyły się sukcesem, który otworzył nowe możliwości w stosowaniu radioterapii do walki z rakiem. Curieterapia, stosowana w leczeniu różnego typu nowotworów, bazowała na możliwości wprowadzania do organizmu, na wiele różnych sposobów, nadajnika radioaktywnego i kierowania go do miejsca, gdzie znajdował się nowotwór. W tej metodzie leczniczej stosowano bądź rad bądź inne ciała radioaktywne. Kilka przykładów: curieterapia metaboliczna radioaktywnym jodem w leczeniu raka tarczycy, curieterapia wektorowa, przy użyciu pierwiastka radioaktywnego sparowanego z antyciałem, które „przyczepia się” do komórek rakowych i niszczy je emitowanym promieniowaniem.

W 1906 roku jednak, tragiczna śmierć Pierre’a, potrąconego przez konny wóz, położyła kres współpracy małżonków. W czasie I wojny światowej, Maria działała bardzo aktywnie na rzecz stworzenia mobilnych jednostek radiodiagnostycznych, umożliwiających wykonywanie prześwietleń rannych żołnierzy praktycznie na polu bitwy. Istnieją fotografie ukazujące Marię wraz z pierwszą córką Ireną, urodzoną w 1897, za kierownicą niewielkiej ciężarówki, wyposażonej w aparat rentgenowski (promienie X). Samochody te będą nazywane Małymi Curie.

Promieniotwórczość umożliwiła również znaczne postępy w dziedzinie diagnostyki medycznej. Chodzi na przykład o znaczniki promieniotwórcze, które przebywają w organizmie ściśle określoną drogę (na przykład takim znacznikiem jest wychwytywany przez tarczycę jod) i zawierają pierwiastek promieniotwórczy, pozwalający na ich śledzenie i dokonywanie pomiarów. Stosowanie znaczników, rozwinięte przez György’a von Hevesy’ego (Nagroda Nobla z chemii w 1943), pozwoliło zrealizować marzenie Claude’a Bernarda, który pisał: „Zrozumiemy fizjologię, gdy będziemy potrafili prześledzić, krok po kroku, cząsteczkę węgla lub azotu, odtworzyć jej historię, opowiedzieć jej podróż w organizmie psa, od momentu wejścia do niego aż do jego opuszczenia. Można w ten sposób, na przykład, zmierzyć poziom żelaza, albo całkowitą ilość krwi w organizmie.

Radioaktywność stoi u podstaw technologii dozowania radioimmunologicznego (Rosalyn Yalow, Nagroda Nobla z medycyny w 1977), które pozwalają, przy zmianach fizjologicznych i fizjopatologicznych, aplikować pacjentom hormony, lekarstwa i wiele innych związków ze znacznie większą precyzją, niż w przypadku wcześniejszych technologii.

Podawanie, przez zastrzyk lub per os, znaczników wysyłających bardzo energetyczne promieniowanie elektromagnetyczne, przenikające przez tkanki anatomiczne i dające się zlokalizować, otwiera drogę obrazowaniu scyntygraficznemu które umożliwia eksplorację funkcjonalną wielu organów, takich jak mózg, serce, szkielet, nerki, tarczyca, płuca a także poszukiwanie przerzutów. Sztuczna promieniotwórczość, odkryta przez Irenę, pierwszą córkę Marii i Pierre’a Curie, i jej męża Frédérica Joliota, za którą otrzymali Nagrodę Nobla z chemii w 1935 roku, pozwala na przygotowanie izotopów w celu ich stosowania w scyntygrafii.

Obrazowanie scyntygraficzne umożliwia uzyskanie kluczowych informacji funkcjonalnych, ale ich jakość anatomiczna jest średnia. Dlatego też, coraz częściej, scyntygrafia realizowana jest w tym samym czasie, co skaner promieniami X albo rezonans magnetyczny. Uzyskane w ten sposób obrazy nakłada się na scyntygrafię. Dysponujemy więc obrazami bogatymi w informacje anatomiczne i funkcjonalne.

.Dzięki swoim odkryciom w fizyce i medycynie, Maria Skłodowska-Curie cieszyła się wyjątkowym uznaniem na świecie. Jego przejawem było stworzenie w 1911 roku Instytutu Radowego w Paryżu. Kierowanie Instytutem powierzono Marii oraz lekarzowi i biologowi Claudiusowi Regaud. Był on zorganizowany jak dzisiejsze kliniki uniwersyteckie. Składał się z trzech komponentów: klinicznego, naukowego i pedagogicznego. Maria Skłodowska-Curie odbyła w 1921 triumfalne tournée po Stanach Zjednoczonych, skąd przywiozła gram radu, kupiony (za 100 tysięcy dolarów) z przeznaczeniem dla Instytutu Radowego przez stowarzyszenie amerykańskich kobiet naukowców.

Maria Skłodowska-Curie, za swoje prace dotyczące radu, otrzymała w 1911 roku drugą Nagrodę Nobla, tym razem z chemii. W 1922 została wybrana na członka Akademii Medycznej. Zmarła w 1934, prawdopodobnie na białaczkę popromienną, spowodowaną ekspozycją na promienie, których badaniem zajmowała się przez większą część swojego życia. W1995 roku, Pierre i Maria spoczęli w paryskim Panteonie.

André Aurengo

Materiał chroniony prawem autorskim. Dalsze rozpowszechnianie wyłącznie za zgodą wydawcy. 14 sierpnia 2017
Przekład: Andrzej Stańczyk, Fot. BNF