Humanistyczne i naukowe marzenia Marii Curie w obliczu postępu

Dzisiejsze dokonania w dziedzinie nauki, a w szczególności w genetyce, zburzyły ten entuzjazm dla wielkich odkryć, jaki cechował poprzednie pokolenia. Niemniej jednak, Maria Curie pozostaje bezsprzecznie ikoną naukowca, który prowadzi swoje badania bezinteresownie, w służbie człowiekowi. Jej dzieło zawsze było inspirowane wizją zarówno humanistyczną jak i naukową – pisze Marie DUTREIX

.Słowo ‘postęp’ pochodzi od czasownika ‘postępować’, czyli ‘iść do przodu’, również w znaczeniu ‘zmieniać na lepsze’. Nie powinno zatem pociągać za sobą ani zwątpienia ani obawy u ludzi. Odkąd jako gatunek „homo erectus” przyjęliśmy postawę stojącą, przybywa umiejętności, które musimy doskonalić oraz technologii, z których możemy korzystać. Żyjemy coraz dłużej, a prędkość, z jaką podróżujemy, dokonujemy obliczeń, komunikujemy się ciągle się zwiększa. Wszystkie te zjawiska są przejawem postępu technologicznego i naukowego. Z drugiej strony, zdajemy sobie sprawę, że nie zawsze łatwo jest antycypować konsekwencje postępu ani odkryć, które ze sobą niesie. Jaka zatem odpowiedzialność ciąży na naukowcach, jeśli chodzi o późniejsze wykorzystanie ich prac?

Maria Curie, gdy tylko dokonała odkrycia „radioaktywności” (określenie, którego użyła jako pierwsza, aby opisać promieniowanie radu), chciała, aby mogło ono służyć ogółowi ludzkości. A tymczasem, na początku XXI wieku, promieniotwórczość stała się dla wielu ludzi przedmiotem obawy. Wiemy bezsprzecznie, że Maria Curie chciała szybkiego zastosowania swoich prac w medycynie. W 1909, zakłada wielkie laboratorium, w którym prowadzone będą badania nad promieniotwórczością i jej zastosowaniem w fizyce, chemii, biologii i medycynie. Uniwersytet Paryski wraz z Instytutem Pasteura budują wspólnie laboratorium dla Marii Curie: Instytut Radowy, przemianowany na Instytut Curie. Laboratorium, pod kierownictwem Marii, zajmuje się badaniami fizycznymi i chemicznymi, a doktor Claudius Regaud odpowiedzialny jest za badanie skutków biologicznych i medycznych promieniotwórczości. Szybko powstają pierwsze terapie leczenia uszkodzeń na skórze oraz raka przy pomocy radu, który dostarcza doktorowi Regaud laboratorium chemiczne Marii. Gdy wybucha I wojna światowa Maria Curie organizuje pierwsze ruchome stacje służby rentgenologicznej, które wykonają ponad sto tysięcy badań. Dzięki pracom zapoczątkowanym przez Marię Curie i Claudiusa Regaud, i udoskonalanym przez wielu onkologów na świecie, radioterapia stała się najbardziej rozpowszechnionym sposobem leczenia w przypadku ludzi chorych na raka.

Czy Maria Curie mogła przewidywać, że jej odkrycie znajdzie zastosowanie przy budowie broni masowego rażenia? Bez wątpienia temat ten był poruszany w rozmowach z mężem, gdyż Pierre Curie mówi o tym w swoim wystąpieniu z 6 czerwca 1905 przed sztokholmską Akademią Nauk, która nagrodziła go, wraz z Marią i Henry’m Becquerelem, nagrodą Nobla z fizyki za prace nad promieniotwórczością naturalną. Opisując wagę ich odkrycia, dodaje zdanie mówiące o jego wykorzystaniu dla niecnych celów. Świadczy to o dużej przenikliwości małżonków Curie. Oto co powiedział: „można sobie również wyobrazić, że w rękach zbrodniarzy rad może stać się bardzo niebezpieczny, i należy się zastanowić, po co ludzie odkrywają tajemnice natury, czy są dojrzali, aby z tych odkryć korzystać, czy ta wiedza nie okaże się dla nich szkodliwa. Przykład odkryć Nobla jest charakterystyczny: silne materiały wybuchowe pozwoliły człowiekowi wykonać niesamowite prace. Ale są też strasznym narzędziem niszczycielskim w rękach zbrodniarzy, którzy pociągają narody w stronę wojny. Zgadzam się tymi, którzy, podobnie jak Nobel, uważają, że ludzkość wyciągnie więcej dobra niż zła z nowych odkryć”.

Maria Curie z pewnością brała udział w pisaniu tego przemówienia, i miała tę samą przenikliwą ale i optymistyczną wizję przyszłości, która emanuje z jego tekstu. Dzisiejsze dokonania w dziedzinie nauki, a w szczególności w genetyce, zburzyły ten entuzjazm dla wielkich odkryć, jaki cechował poprzednie pokolenia. Niemniej jednak, Maria Curie pozostaje bezsprzecznie ikoną naukowca, który prowadzi swoje badania bezinteresownie, w służbie człowiekowi.

.W zbiorowej nieświadomości czujemy, że Maria Curie nie jest odpowiedzialna za późniejsze użycie swojego odkrycia w złych zamiarach. Dzieje się tak dlatego być może, że jej dzieło zawsze było inspirowane wizją zarówno humanistyczną jak i naukową. Pierre tak o tym pisał do Marii: „jak by było pięknie spędzić życie obok siebie, zahipnotyzowani w naszych marzeniach: Twoim marzeniu patriotycznym, naszym marzeniu humanistycznym i naszym marzeniu naukowym”.

Marie Dutreix