#Curie2017. W 150. rocznicę urodzin polskiej Noblistki. Paryskie muzeum

W 2017 r. obchodzimy 150. rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej – Curie oraz 120. rocznicę urodzin jej córki – Ireny. W nowym cyklu Wszystko Co Najważniejsze „#Curie2017” do paryskiego Muzeum Curie zaprasza Anna BIAŁOSZEWSKA

.W pobliżu Ogrodów Luksemburskich i Panteonu, niewielka i pełna zieleni uliczka skrywa budynek Instytutu Radowego – willi w której mieszkała i pracowała Maria Skłodowska – Curie, z córką Ireną i zięciem Frederikiem Joliot . Piotr Curie zginął kilka lat przed przeprowadzką – w 1906 r. Rodzina niezwykła – pięć nagród Nobla w dziedzinie fizyki i chemii, to jedyny taki fenomen w historii.

Tabliczka przy furtce wprawdzie nie w języku polskim, ale gdy wejdzie się do środka, można spotkać wielu Polaków, którzy odwiedzając Paryż właśnie tutaj kierują swe kroki. Skłodowska – Curie to przecież najbardziej znana Polka, która dzięki studiom we Francji, w czasach gdy w Polsce było to niemożliwe, dokonała przełomowych odkryć, z których dobrodziejstwami (a czasami przekleństwami) nadal mamy do czynienia.

Piętrowa willa była spełnieniem marzeń Marii Skłodowskiej o prawdziwym laboratorium  – zostało ono otwarte w 1914 r. Jednak swoich pierwszych odkryć, wraz z Piotrem Curie, dokonywała w drewnianej nieogrzewanej szopie, w której studenci medycyny wcześniej  prowadzili sekcje zwłok – mieszczącej się przy rue Lhomond. To właśnie tam naukowcy przerobili ręcznie osiem ton blendy smolistej, przywiezionej z kopalni uranu w Jachymowie, daru od rządu austriackiego, odkrywając nowe pierwiastki – polon, nazwany przez Marię i rad, nazwany przez Piotra.

„Promieniami uranowymi” Maria zainteresowała się szukając tematu do doktoratu. Był to czas, kiedy  zjawisko promieniowania zostało dopiero zidentyfikowane przez naukowców. Zaledwie kilka lat wcześniej Roentgen odkrył promienie X, otrzymując za to pierwszego w historii Nobla. Promieniowanie uranu odkrył w 1896 r. Henri Becquerel, badając zjawiska fosforescencji i fluorescencji. Sam Becquerel początkowo jednak uznał, że nie jest to kierunek wart szczególnych badań z jego strony – odbiegał bowiem od głównego przedmiotu jego zainteresowań. Dopiero dzięki Marii i przy współpracy Piotra, powstała nowa dziedzina nauki „badania nad promieniotwórczością”, Maria stworzyła też pojęcie „radioaktywności”.

Paradoksalnie – pomimo, że nagrodę Nobla w 1903 r. małżonkowie Curie dostali wspólnie z Becquerelem – większość tez Marii się potwierdziła zaś tezy Becquerela w większości okazały się błędne. Warto też wspomnieć, że swoją „połowę” nagrody Nobla państwo Curie odebrali dopiero w 1905 r. – wcześniej nie mieli czasu, zajęci pracą. Drugą nagrodę Nobla Maria otrzymała w 1911 r., Irena Curie wraz z mężem, za badania nad sztuczną promieniotwórczością – w 1935 r.

Paryskie Muzeum Curie zostało poddane gruntownej renowacji, zakończonej w 2012 r. Środki na nią przekazała zmarła w 2007 r. córka noblistki – Ewa. Efekty są naprawdę imponujące. Po wejściu znajdujemy się w długim pomieszczeniu, podzielonym na dwie części. Po lewej stronie przedstawiona jest historia rodziny Curie. Pośrodku króluje stół, przy którym przeprowadzane były doświadczenia – pod szkłem można zobaczyć notatki prowadzone w trakcie badań. Wszystkie sprzęty i pomieszczenia zostały bardzo dokładnie odkażone aby usunąć resztki promieniowania.

Na ścianach zamontowano tablice, z których można poznać życiorysy uczonych – Marii, Piotra, Ireny i Frederica. Ogromny dotykowy ekran umieszczony pod zdjęciami rodziny Curie pozwala umiejscowić poszczególne zdarzenia w czasie, prezentując przy tym zdjęcia – te bardziej i mniej znane oglądającym. Można prześledzić losy Marii z czasów gdy wychowywała się, kształciła na guwernantkę i pracowała w Polsce, a później wszystkie istotniejsze wydarzenia życia prywatnego i naukowego jej i jej rodziny.

Po lewej stronie wzdłuż okien umieszczono informacje o tym, jak promieniowanie radowe było niewłaściwie wykorzystywane m.in. przez przedsiębiorstwa produkujące kosmetyki, które miały dawać efekt nomen omen „promiennej cery” oraz różne leki. Firmy traktowały małżonków Curie, jako swego rodzaju naukowych celebrytów, których odkrycia można było świetnie sprzedać, w reklamach kreowano także modę na stosowanie radu w różnych produktach.

Przez długi czas nikt nie zdawał sobie z negatywnych skutków pracy z promieniującym materiałem – gdy Maria Skłodowska zachorowała w 1934 r. na ostrą białaczkę, początkowo nikt tego nie powiązał ze skutkami promieniowania. Sama uczona nie przypisywała np. swego poronienia skutkom oddziaływania chemikaliów – urodziła przecież dwie zdrowe dziewczynki w okresie kiedy intensywnie pracowała. Irena Joliot – Curie, po stwierdzeniu szkodliwości promieniowania wprawdzie zakładała w laboratorium odzież ochronną, ale także zmarła na białaczkę wywołaną promieniowaniem. Istnieje w związku z tym hipoteza, że choroby obu pań są skutkiem pracy przy pierwszych mobilnych aparatach Roentgena – w czasie I wojny światowej Maria z córką szkoliły personel medyczny oraz same wykonywały tysiące zdjęć, pomagając ratować rannych żołnierzy, przy czym czas naświetlania był znacznie dłuższy niż obecnie. W Instytucie Radowym już wszyscy pracownicy byli zobowiązani nosić fartuchy ochronne i musieli stosować się do bardzo restrykcyjnych, jak na owe czasy, zasad bezpieczeństwa.

Zasługą małżeństwa Curie jest także rozwój medycyny. Piotr Curie prowadził na sobie samym doświadczenia z radem – celowo oparzył się próbką, a następnie obserwował ranę i opisywał proces jej gojenia, sporządzając bardzo szczegółowe notatki. Te eksperymenty naprowadziły później lekarzy na pomysł wykorzystania pierwiastków promieniotwórczych do leczenia chorób skóry – w tym nowotworów. Ta gałąź medycyny, którą dzisiaj znamy pod nazwą radioterapii, była początkową zwana „curieterapią”.

W części prawej – przeznaczonej na ekspozycję sprzętu, można zobaczyć zrekonstruowane i autentyczne, nadal działające, przyrządy do mierzenia promieniowania. Pierwszy przyrząd, na którym Maria dokonywała pomiarów promieniowania, to był elektrometr skonstruowany według wskazań Piotra Curie i jego brata.

Na zapleczu tej sali można zajrzeć do dwóch pomieszczeń zachowanych w stanie dokładnie takim jak w czasach, gdy korzystała z nich Maria Curie – jej laboratorium oraz gabinet. Są to dwa niezbyt obszerne pokoje z oknami wychodzącymi na ogród, zastawione ciężkimi przeszklonymi szafami.

Wszystko wygląda tak, jakby Maria miała za chwilę wrócić, założyć wiszący na manekinie swój czarny, bawełniany fartuch – znany nam wszystkim ze zdjęć, i podjąć przerwane doświadczenia, których wyniki opisze, siedząc przy ogromnym dębowym biurku w gabinecie.

Z muzeum warto przejść do niewielkiego ogrodu, do którego jest także bezpośrednie zejście z tarasu przed laboratorium – postawiono tam powiększone do naturalnych rozmiarów zdjęcie Marii, zrobione dokładnie w tym miejscu. W ogrodzie umieszczono także popiersie małżonków Curie, upamiętniając ich ogromny wkład w rozwój nauki, z którego korzystamy do dzisiaj, czasami nawet o tym nie wiedząc.

Maria i Piotr Curie pochowani są w nieodległym Panteonie – Maria była pierwszą kobietą i do tego cudzoziemką, która została w ten sposób uhonorowana. Jej ciało spoczywa w specjalnej kapsule, chroniącej przed promieniowaniem, które jest na tyle wysokie, że szacuje się iż potrzebne będzie ok. 150 lat, aby obniżyło się do poziomu nieszkodliwego dla otoczenia. Ale Panteonowi wypada poświęcić osobny artykuł – bo wart jest tego!

.W 2017 r. obchodzić będziemy 150. rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej – Curie oraz 120. rocznicę urodzin jej córki – Ireny. Z tej okazji na łamach Wszystko Co Najważniejsze będą się pojawiać cyklicznie artykuły dotyczące nauki (i nie tylko) opatrzone tagiem „#Curie2017”, które zostaną zebrane także na dedykowanej podstronie. Planujemy także inne wydarzenia – o których Czytelników będziemy informować i do których Czytelników posiadających Konto PREMIUM (bezpłatne obecnie – tu więcej: [LINK]), będziemy zapraszać.

Anna Białoszewska
Musée Curie – Institut Curie, 1 Rue Pierre et Marie Curie, 75005 Paris. Wstęp wolny. Godziny zwiedzania: [LINK].