Habsburgowie żywieccy – Polacy z wyboru

W roku 1907 Karol Stefan Habsburg, arcyksiążę austriacki wywodzący się z cieszyńsko-żywieckiej linii Habsburgów, ogłosił Polakiem siebie i członków swej najbliższej rodziny. Potomkowie Karola Stefana żyją do dziś. Kim są Habsburgowie żywieccy i jakie są ich związki z Polską?

Habsburgowie żywieccy

.Związek rodziny Habsburgów z Żywiecczyzną, a konkretnie z majętnością ziemską zwaną „państwem żywieckim”, sięga 1838 r., kiedy arcyksiążę austriacki i książę cieszyński Karol Ludwik Habsburg, syn cesarza Leopolda II i wnuk cesarzowej Marii Teresy, kupił te tereny od rodu Wielopolskich, a następnie przyłączył do Komory Cieszyńskiej.

Syn Karola Ludwika – Albrecht Fryderyk Habsburg – sukcesywnie rozwijał i wzbogacał odziedziczone włości. W roku 1856 założył w Żywcu istniejący do dziś browar. Po jego śmierci w 1895 r. państwo żywieckie przypadło w udziale bratankowi – Karolowi Stefanowi Habsburgowi.

W okresie I wojny światowej Karol Stefan był kandydatem państw Trójprzymierza do tytułu króla Polski – państwa mającego powstać na skutek obietnicy złożonej przez Niemcy i Austrię w 1916 r. (Akt 5 listopada). Ostatecznie Polska wybiła się na niepodległość samodzielnie (1918 r.), a Karol Stefan królem nie został, choć w okresie II RP polskie środowiska monarchistyczne nadal upatrywały w nim odpowiedniego kandydata do korony zreformowanego kraju.

Polacy z wyboru

.Karol Stefan Habsburg był kandydatem do polskiej korony nie bez przyczyny. Posiadał on jasno sprecyzowane poglądy polityczne i snuł dalekosiężne plany wobec przyszłości monarchii habsburskiej. Stał na stanowisku, że rozwoju nacjonalizmów nie da się powstrzymać, lecz nie musi to oznaczać kresu idei wielonarodowego imperium. Szans na jego podtrzymanie upatrywał w zaspokojeniu aspiracji poszczególnych narodów, które miały posiadać szeroką autonomię.

W 1907 r. Karol Stefan ogłosił siebie i swoje potomstwo Polakami. Upatrywał w tym szansy na zyskanie w przyszłości polskiej korony – po takim akcie jawił się jako jeden z najpoważniejszych kandydatów. Nie tylko intencje polityczne, ale też przywiązanie do Żywiecczyzny i zamiłowanie do polskiej kultury, miały być motywami działań habsburskiego arcyksięcia. Karol Stefan z własnej woli nauczył się języka polskiego, cenił polskich artystów, których dziełami się otaczał, swe dzieci zaś starał się wychować w polskim duchu patriotycznym. Gdy wysunięto jego kandydaturę na władcę tworzonego przez Niemcy i Austrię Królestwa Polskiego, zarządał, by jego wybór był potwierdzony przez Polaków. Pragnął ponadto, by w Warszawie nie przebywał żaden obcy namiestnik, a także by przyszła armia polska służyła obronie wyłącznie polskich granic.

Dzieci Karola Stefana Habsburga były silnie związane z Polską. Dwie z trzech córek wyszły za mąż za polskich arystokratów: Renata Maria za Hieronima Radziwiłła, a Mechtylda za Olgierda Czartoryskiego. Jego syn – Karol Olbracht – stał się zaś modelowym przykładem polskiego patrioty. Podczas I wojny światowej służył w armii austriackiej, gdzie zdobył stopień pułkownika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wstąpił do Wojska Polskiego. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, a po agresji niemieckiej 1939 r. postanowił zaciągnąć się ponownie, by wziąć udział w kampanii obronnej. Z uwagi na stan zdrowia, nie został jednak przyjęty w szeregi polskiej armii.

Karol Olbracht pozostał wobec tego w Żywcu. Gdy zapukali do jego drzwi niemieccy okupanci, przyjął ich w polskim mundurze. Jego postawa wiązała się z rychłym pozbawieniem wolności. W więzieniu w Cieszynie Habsburg przebywał od listopada 1939 r.; był torturowany, w wyniku czego nastąpił u niego paraliż połowy ciała oraz utrata wzroku w jednym oku. Mimo to nie podpisał volkslisty stwierdziwszy podobno, że „Habsburg nie jest Niemcem”. Na skutek swej postawy stracił również dobra żywieckie, które weszły pod przymusowy zarząd niemieckiego okupanta.

Nie tylko Karol Olbracht, ale także jego żona i syn wykazali się podczas II wojny światowej heroiczną postawą. Alicja Ankarcrona Habsburg, z pochodzenia Szwedka, współpracowała z polskim podziemiem niepodległościowym – wpierw z ZWZ, a następnie z AK (za co odznaczono ją Krzyżem Walecznych). Karol Stefan (noszący imiona po dziadku) walczył w 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka.

Losy powojenne

.Po II wojnie światowej Habsburgowie żywieccy nie odzyskali swojego majątku, co było skutkiem działań komunistycznych władz PRL. Karol Olbracht osiadł w Krakowie, a ostatnie lata życia spędził w Szwecji, gdzie zmarł. Do Szwecji wyjechała też Alicja Habsburg oraz syn Karol Stefan. Ten ostatni w 2005 r. zawarł z Browarem Żywiec ugodę w sporze o prawo do używania przez browar herbu rodzinnego Habsburgów. Zmarł w 2018 r.

Karol Olbracht Habsburg i Alicja Ankarcrona Habsburg mieli jeszcze dwie córki – Marię Krystynę i Renatę Marię – oraz syna Olbrachta Maksymiliana, który zmarł w wieku dwóch lat. Ponieważ ich małżeństwo było morganatyczne, potomstwo wykluczono z prawa do sukcesji tronu austriackiego. Od 1949 r. dzieci Karola i Alicji posługiwały się wobec tego przydomkiem „von Altenburg”, nie Habsburg. Dla Polaków niezmiennie pozostali jednak Habsburgami żywieckimi.

Maria Krystyna przez wiele lat mieszkała w Szwajcarii. W 1993 r. wróciła do Polski po ponownym otrzymaniu polskiego paszportu. Zamieszkała w Żywcu (od 2001 r.), gdzie zmarła (2012 r.). Rok wcześniej otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za działalność charytatywną i społeczną.

Renata Maria wyszła za mąż za hiszpańskiego dyplomatę Eduarda de Zulueta y Dato (1957 r.) i zamieszkała w Hiszpanii, gdzie wraz ze swą rodziną mieszka do dziś.

Zarówno Karol Stefan jak i Maria Krystyna oraz Renata Maria otrzymali tytuł honorowych obywateli Żywca.

Opracował: Patryk Palka