Konkurs Chopinowski ma prawie sto lat
Aleksander LASKOWSKI
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina to jedna z najstarszych i najważniejszych imprez tego rodzaju na świecie. Konkurs wyjątkowy, poświęcony w całości twórczości jednego artysty – największego polskiego kompozytora Fryderyka Chopina – pisze Aleksander LASOWSKI
.Co pięć lat pianiści z całego świata przybywają do Warszawy, by walczyć o tytuł najlepszego chopinisty swojego pokolenia. Oczywiście udział w konkursie to niesamowita próba nerwów, co jednak znacznie ważniejsze – to możliwość zaprezentowania swojego talentu milionom widzów z całego świata, wreszcie – wspaniała okazja, by rozpocząć oszałamiającą karierę o globalnym rozmachu.
Konkurs Chopinowski powołał do życia Jerzy Żurawlew, polski pianista urodzony w 1887 roku w Rostowie nad Donem. Do poświęcenia się zawodowo pianistyce miały go przekonać trzy zdarzenia – zauroczenie grą Ignacego Jana Paderewskiego, którego usłyszał w ósmym roku życia, fascynacja Polonezem A-dur Fryderyka Chopina oraz opinia Józefa Hoffmana, że posiada wybitny talent muzyczny. W 1907 roku Żurawlew przyjechał do Warszawy, gdzie podjął studia w Instytucie Muzycznym u Aleksandra Michałowskiego.
W 1922 roku, już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Żurawlew założył szkołę muzyczną w Białymstoku. Jak przyznawał, to właśnie wtedy zaczął myśleć o zorganizowaniu konkursu w całości poświęconego muzyce Chopina.
„Wracałem z Białegostoku pociągiem. Pełno było młodzieży. Usłyszałem rozmowy: »Chopin to jest zło«, »roztkliwia duszę ludzką«, »to jest sentymentalizm, którego nie da się pogodzić z dzisiejszym światem«, »trzeba go wycofać z programu konserwatorium«. »No ładne rzeczy. Jak temu zapobiec?« – zastanawiałem się. Pomyślałem, że skoro szaloną popularnością cieszą się wszelkiego rodzaju zawody sportowe, to może właściwą formą będzie konkurs” – opowiadał po latach. Wkrótce potem – w roku 1925 – z jego inicjatywy rozpoczęły się starania o zorganizowanie międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego. Pierwsza edycja konkursu odbyła się w 1927 roku w pięknym gmachu Filharmonii Warszawskiej.
Do udziału w konkursowych szrankach stanęło 26 pianistów z ośmiu krajów. Wśród nich był reprezentujący Związek Radziecki dwudziestoletni Dymitr Szostakowicz, który zresztą żadnej nagrody nie zdobył. Zwyciężył inny pianista radziecki, Lew Oborin, a miejsca drugie i trzecie przypadły reprezentantom Polski – Stanisławowi Szpinalskiemu i Róży Etkin-Moszkowskiej. Uczestnicy konkursu ćwiczyli w prywatnych domach zamożnych warszawiaków, jako że organizatorzy pierwszej edycji nie pomyśleli o tym, by zapewnić odpowiednią liczbę sal do ćwiczeń. To niedopatrzenie nigdy się już nie powtórzyło.
Druga edycja konkursu odbyła się w 1932 roku. Jednym z jurorów był wielki polski kompozytor Karol Szymanowski, a honorowym gościem jury był specjalnie na tę okazję przybyły z Francji Maurice Ravel. W drugim konkursie zwyciężył 21-jednoletni emigrant rosyjski z Paryża, Aleksander Uniński.
.Ostatnia przedwojenna edycja Konkursu Chopinowskiego odbyła się w 1937 roku. Wówczas po raz pierwszy wśród uczestników pojawili się Japończycy – dziś tak dobrze znani ze swej miłości do Fryderyka Chopina – i wzbudzili sensację. Pierwszą nagrodę otrzymał Jakow Zak ze Związku Radzieckiego. Polski pianista Witold Małcużyński zajął trzecie miejsce. Dla niego szczęśliwe – konkurs okazał się bowiem początkiem jego wspaniałej kariery.
II wojna światowa spowodowała długą, dwunastoletnią przerwę pomiędzy konkursami. Wskutek działań wojennych Warszawa została niemal całkowicie zniszczona przez Niemców. Zniszczony został budynek Warszawskiej Filharmonii. Zginęło bądź wyemigrowało wielu polskich pianistów i pedagogów.
Pierwszy powojenny konkurs odbył się w roku 1949, kiedy cały świat obchodził stulecie śmierci Fryderyka Chopina. Przesłuchania czwartego konkursu odbywały się w popularnym teatrze Roma, który ocalał z wojennej pożogi. Pierwszą nagrodę ex aequo otrzymały Halina Czerny-Stefańska z Polski i Bella Dawidowicz z ZSRR.
W roku 1955 zainagurowana została nowa siedziba Filharmonii Narodowej, którą zbudowano w miejsce tej częściowo zburzonej podczas wojny. Piąta edycja konkursu – podobnie jak wszystkie kolejne – odbyła się właśnie tam. Zwyciężył polski pianista Adam Harasiewicz. Drugie miejsce zajął Władimir Aszkenazy z ZSRR, trzecie Chińczyk Fou Ts’ong. Konkurs w 1955 roku był nie tylko wielkim wydarzeniem artystycznym, ale i towarzyskim – w trakcie przesłuchań obecna była m.in. kochająca muzykę królowa Belgii Elżbieta.
Szósta edycja konkursu odbyła się w roku 1960, w Roku Chopina, zorganizowanym pod patronatem UNESCO z okazji 150. rocznicy urodzin kompozytora. Tego roku jury było najliczniejsze w historii; w jego skład weszło aż 36 osób, w tym Nadia Boulanger i Witold Małcużyński, a także Artur Rubinstein jako członek honorowy. Szósty Konkurs okazał się szczęśliwy dla Włoch – zwyciężył bardzo młody, zaledwie osiemnastoletni Maurizio Pollini.
Kolejna, siódma edycja konkursu w 1965 roku miała nietypowy początek, ponieważ na inaugurację wykonane zostały dzieła polskich kompozytorów współczesnych – Kazimierza Serockiego, Witolda Szalonka, Tadeusza Bairda, a także Karola Szymanowskiego. Po raz trzeci w historii konkursu zatryumfowała kobieta – pochodząca z Argentyny Martha Argerich, która o mały włos nie wypadła z konkursu, gdyż próbowała uciec z filharmonii tuż przed swoim pierwszym występem.
W ósmej edycji konkursu w roku 1970 zwyciężył Garrick Ohlsson z USA, drugą nagrodę otrzymała Mitsuko Uchida z Japonii, trzecią otrzymał Polak Piotr Paleczny.
W 1975 roku polska publiczność tłumnie przychodziła kibicować reprezentantowi Polski, którym był Krystian Zimerman. Publiczność się nie zawiodła – Zimerman w dziewiątym konkursie zdobył pierwsze miejsce i niemal wszystkie nagrody dodatkowe.
Kolejny konkurs odbywał się w 1980 roku, w atmosferze wzmożonego napięcia politycznego. W Polsce był to czas Solidarności i wielkich nadziei na upadek komunizmu. W zmaganiach konkursowych ostatecznie zwyciężył Dang Thai Son z Wietnamu, który podczas finału po raz pierwszy w życiu wystąpił z orkiestrą symfoniczną. Dang Thai Son otrzymał też – ex aequo z Ewą Pobłocką – nagrodę za najlepsze wykonanie mazurków oraz, ex aequo z Tatianą Szebanową, nagrody za najlepsze wykonanie poloneza oraz koncertu. Wielki skandal wywołał fakt, że do finału konkursu nie został dopuszczony Ivo Pogorelić. Na znak protestu Martha Argerich opuściła jury.
W roku 1985 w jedenastym konkursie zwyciężył Stanisław Bunin z ZSRR. W 1990 roku, w dwunastym konkursie, nie przyznano pierwszej nagrody. Drugą otrzymał Kevin Kenner z USA. Konkurs odwiedziły aż dwie koronowane głowy – królowa hiszpańska Sofia i Fabiola, królowa Belgii.
W roku 1995 ponownie – ku wielkiemu rozczarowaniu publiczności i uczestników konkursu – nie przyznano pierwszej nagrody. Drugą nagrodę ex aequo otrzymali Philippe Giusiano z Francji i Aleksiej Sułtanow z Rosji.
W XIV edycji konkursu w roku 2000 zwyciężył Chińczyk Li Yundi, który z dnia na dzień stał się bohaterem narodowym w swojej ojczyźnie.
Pięć lat później bohaterem w swojej ojczyźnie został polski pianista Rafał Blechacz. On też – podobnie jak niegdyś Krystian Zimerman – otrzymał niemal wszystkie nagrody specjalne.
Szesnasta edycja konkursu odbywała się w roku 2010, kiedy cały świat świętował dwusetną rocznicę urodzin Fryderyka Chopina. Była to pierwsza edycja konkursu organizowana przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina. Młodzi pianiści szukali natchnienia m.in. w nowo otwartym Muzeum Fryderyka Chopina i pięknym parku otaczającym Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli. Laureaci rocznicowego konkursu to: Daniił Trifonow, Ingolf Wunder, Lukas Geniušas i zdobywczyni złotego medalu Julianna Awdiejewa.
Siedemnasta edycja konkursu w roku 2015 była pilnie obserwowana przez media z całego świata. Rekordowa liczba widzów śledziła zmagania konkursowe w telewizji, radiu i – przede wszystkim – w internecie; w sumie ponad 31 000 000 odbiorców. Zwyciężył Koreańczyk Cho Seong-jin.
.Medialne rekordy z 2015 roku zostały pobite 6 lat później, podczas osiemnastego Konkursu Chopinowskiego. Miał on szczególny charakter, gdyż ze względu na pandemię koronawirusa został przełożony o rok. Niemal do ostatniej chwili nie było wiadomo, czy stale zmieniające się restrykcje sanitarne pozwolą na przyjazd uczestników z zagranicy. Niewiadomą pozostawała także kwestia obecności publiczności podczas przesłuchań. Słuchacze czekali w napięciu, wierząc, że będą mogli wykorzystać z trudem zdobyte bilety – wszystkie miejsca na konkurs wyprzedały się w zaledwie kilkanaście minut! Osiemnasty Konkurs Chopinowski zapamiętamy jednak nie ze względu na pandemię, lecz wspaniałą atmosferę i wysoki poziom artystyczny. Z tego powodu do każdego etapu jury dopuszczało większą liczbę pianistów, niż pierwotnie zakładano. Ostatecznie na podium stanęli: Martin García García – trzecie miejsce; Kyohei Sorita i Alexander Gadjiev – drugie miejsce ex aequo; Bruce Liu, który zdobył pierwszą nagrodę, złoty medal i miliony wielbicieli na całym świecie.
Dziewiętnasta edycja odbędzie się w październiku 2025 roku i zbiegnie się z inauguracją obchodów stulecia konkursu.
