Japońska miłość do Chopina

My, Japończycy, kochamy Chopina może przede wszystkim dlatego, że jego muzyka zawiera w sobie delikatne piękno, skromność i szlachetność, jest jak falowanie czasu.

Gorączka Konkursu Chopinowskiego

.Na XVIII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina zgłosiło się do 1 grudnia 2019 roku ponad 90 japońskich pianistów. W październiku 2021 roku, po wstępnych przesłuchaniach, 14 z nich wystąpiło w ramach konkursu głównego, w którym wyłoniono dwóch japońskich zwycięzców. Wstępne przesłuchania kwalifikacyjne i konkurs główny były transmitowane online w jakości 4K i cieszyły się dużym zainteresowaniem publiczności. Drugi etap obejrzało aż 7 300 000 osób, z czego 45,5 proc. z Japonii.

Aimi Kobayashi i Kyohei Sorita, którzy po zdobyciu, odpowiednio, trzeciego i czwartego miejsca wrócili do Japonii, codziennie udzielali wywiadów telewizyjnych i radiowych, a na koncertach witały ich pełne sale. NHK, narodowy publiczny nadawca informacyjny, wyprodukował pięć dużych specjalnych programów telewizyjnych na temat Konkursu Chopinowskiego z różnych perspektyw. Japońska prasa pisała obszerne felietony o wydarzeniu – pojawił się nawet magazyn pod tytułem „The 18th International Chopin Piano Competition”. Oprócz zwycięzców serię koncertów dali również Tomoharu Ushida i Hayato Sumino, znani jeszcze przed konkursem. Na styczeń i luty zaplanowano galową trasę koncertową laureatów tegorocznej edycji po całej Japonii.

Od czasu „gorączki Bunina” towarzyszącej 11. edycji w 1985 roku nie było w Japonii takich emocji wokół Konkursu Chopinowskiego. Zwycięzca, Stanisław Bunin, wystąpił przed 12 tys. osób w Nippon Budokan.

Chopin u zarania muzyki japońskiej

.Pierwszy fortepian, kwadratowy model marki William Rolfe & Sons, został przywieziony do Japonii w 1823 roku przez Philippa Franza Balthasara von Siebolda, niemieckiego lekarza w holenderskiej placówce handlowej. Pierwsze lekcje gry na pianinie w Japonii miały jednak miejsce znacznie później, wraz z założeniem pierwszej w kraju szkoły muzycznej Ongaku Torishirabe Gakari w 1879 roku. Pierwszy koncert dyplomowy odbył się 20 lipca 1885 roku. Kine Toyama zagrał wtedy poloneza Chopina (op. nr nieznany) – było to pierwsze publiczne wykonanie utworu Chopina w Japonii.

22 lutego 1912 roku, w rocznicę urodzin Chopina, Ryukichi Sawada dał pierwszy recital fortepianowy w Japonii, który był programem w całości chopinowskim. W sumie wykonano jedenaście utworów, w tym Balladę As-dur op. 47 i Fantazję-Impromptu.

Fryderyk Chopin był więc bliski Japończykom od zarania japońskiego życia koncertowego.

Konkursy i Chopin

.W 1927 roku w Warszawie odbył się I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. F. Chopina. W tym samym czasie najbardziej prestiżowym konkursem krajowym w Japonii był Japoński Konkurs Muzyczny, który miał miejsce po raz pierwszy w 1932 roku pod nazwą I Konkurs Muzyczny. Jest to coś, z czego Japonia może być dumna, gdyż pierwsza edycja odbyła się zaledwie pięć lat po powstaniu Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina. W eliminacjach I Konkursu Muzycznego zadaniem uczestników było wykonanie utworów Bacha i Beethovena, a w finale utworu Chopina – Ballady g-moll op. 23. Kontynuacją tego podejścia było w drugim konkursie Scherzo h-moll op. 20, a w trzecim Fantazja f-moll op. 49. W 1935 roku, podczas IV konkursu, do etapu wstępnego włączono Etiudę E-dur op. 10 nr 3 i Etiudę c-moll op. 10 nr 12, a do finału Balladę As-dur op. 47 – jakby to był Konkurs Chopinowski!

Pierwszymi Japończykami, którzy wzięli udział w Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina, byli Miwa Kai, zwycięzca wspomnianego I Konkursu Muzycznego, oraz Chieko Hara, która studiowała we Francji u Lazare’a Lévy’ego, a w konkursie otrzymała dyplom honorowy za występ w finale oraz nagrodę publiczności od Stanisława Meyera.

Pierwszą Japonką, która została laureatką Konkursu Chopinowskiego, była Kiyoko Tanaka, która w 5. edycji, w 1955 roku, zdobyła 10. miejsce. Profesor Lidia Grychtołówna, która w tym samym konkursie zajęła siódme miejsce i z którą niedawno miałem okazję zasiadać w jury Konkursu Chopinowskiego, z sentymentem wypowiadała się o doskonałości gry Kiyoko Tanaka, mówiąc, że była to „pianistka z prawdziwym talentem”. W Konkursie Chopinowskim nagrody zdobyło dotąd trzynaścioro Japończyków, w tym dwoje w 18. edycji. To najwięcej spośród państw Azji. Niestety, Japonia nie ma jeszcze laureata pierwszej nagrody.

Chopin poza sceną muzyczną

.We współczesnej Japonii popularność Chopina nie ogranicza się do sceny muzycznej. Keiichiro Hirano, laureat Nagrody im. Akutagawy, jednej z najbardziej prestiżowych japońskich nagród literackich, opublikował powieść Pogrzeb (Marche funèbre, 2002), która przedstawia życie Chopina.

W ostatnich latach w Japonii komiksy manga zaczęły być traktowane jako forma sztuki. Najbardziej znaną mangą o Chopinie jest seria Forest of Piano (2015) autorstwa Makoto Isshiki. Seria była wielkim hitem, a jej łączny nakład wyniósł ponad 6 000 000 egzemplarzy. Jest to inspirująca opowieść o Kai Ichinose, który rozwija przyjacielską rywalizację z wyjątkowym nauczycielem i przyjaciółmi, a w końcu odnosi sukces na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. Później autor uczestniczył w pracach nad animowaną adaptacją komiksu stworzoną pod egidą NHK.

Twórczość Chopina jest także integralną częścią Nodame Cantabile (2010) Tomoko Ninomiyi, mangi, która pod względem nakładu prześcignęła Piano Forest. Nodame Cantabile to zabawna opowieść o dorastaniu tytułowej Nodame i jej chłopaka, dyrygenta Chiaki, którzy pragną stać się prawdziwymi muzykami. Najważniejszym londyńskim debiutem Nodame był Koncert fortepianowy e-moll op. 11 Chopina. Co więcej, istnieje nawet manga klasyczna Chopin Always in My Pocket (1981) autorstwa Fusako Kuramochi.

W świecie seriali telewizyjnych prym wiedzie 101 propozycja (1991), kultowa 12-odcinkowa seria, efektownie prezentująca Etiudę E-dur op. 10 nr 3, popularnie zwaną w Japonii L’Adieu (Pieśń pożegnalna).

Utwory Chopina pojawiają się nawet w japońskich reklamach telewizyjnych, np. w spocie reklamowym leku Ohta’s Isan wykorzystano Preludium A-dur op. 28 nr 7, ponieważ nazwa reklamowanego leku brzmi w języku japońskim podobnie jak „A-dur”. To również świadectwo tego, że Japończycy uwielbiają muzykę Chopina.

Japończycy kochają Chopina

.Dlaczego Chopin jest tak kochany przez Japończyków? Odpowiedź nie jest łatwa. Czasami słyszę, że melomani wskazują na podobieństwa między japońską muzyką enka a Chopinem. Jest to jednak duża przesada. Rzeczywiście, melodia jednej z najsłynniejszych japońskich pieśni enka, From the Northern Inn (1975), przypomina pierwszą część Koncertu fortepianowego e-moll op. 11 Chopina. Jest to jednak zwykły zbieg okoliczności. Ponadto mówimy o piosence współczesnej. To, że autor miałby znać koncert Chopina i zasugerować się jego motywem, jest mało prawdopodobne.

Dzieła Chopina przypominają też styl „melisma”. Melizmatyczność melodii Chopina można dostrzec, porównując jego utwory z dziełami Mendelssohna. Łatwo to zauważyć, zestawiając na przykład wstępną część Ronda Capriccioso op. 14 Mendelssohna z melodią op. 12 Chopina.

My, Japończycy, kochamy Chopina może przede wszystkim dlatego, że jego muzyka zawiera w sobie delikatne piękno, skromność i szlachetność, jest jak falowanie czasu.

Ponadto jesteśmy pod wielkim wrażeniem patriotyzmu Chopina. Porusza nas narodowa duma obecna w dziełach polskiego kompozytora, jak w Polonezie As-dur (Heroicznym) op. 53 czy mazurkach. Muzyka Chopina nieustannie fascynuje Polaków, ale także nas, Japończyków.

Koji Shimoda
Tekst ukazał się w nr 49 miesięcznika opinii „Wszystko co Najważniejsze” [PRENUMERATA: Sklep Idei LINK >>>]

Bibliografia
1. Stefan Wysocki, Wokół Konkursów Chopinowskich, Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa, 1982, 1986.
2. Hiroshi Tamura, „History of Japanese Piano Education”, Piano Koza Ⅰ, Ongaku no Tomo Sha Corp., Tokyo, 1981, pp.186-190.
3. Junichi Tada, „The Reception of Chopin’s Music in Japan”, Chopin – Portrayed in 200 Years of Images, Kyuryudo, Tokyo, 2019, pp.102-111.
4. 30 Years of Music Competition, The Mainichi Newspapers Co. Ltd., NHK, Tokyo, 1962