Wrocławski Nowy Targ.

Instalacje przestrzenne jako narzędzia kreacji miejsca

Współczesne miasta przestały być zaplanowaną, spójną całością. To ludzie nadają miejscom zarówno formę, jak i znaczenie, a miejska przestrzeń publiczna bywa znakiem społecznym, lustrem odbijającym dążenia, sposób życia, cele i aspiracje danej społeczności. Taka perspektywa prowadzi do konkluzji, że ważniejsze niż samo miejsce w swej fizyczności jest znaczenie bycia w miejscu, wynikające z ludzkiej z nim koegzystencji. Na przykładzie placu Nowy Targ we Wrocławiu łatwo pokazać, jak proste pomysły pozwalają na wykorzystanie potencjału miejsca. Zaproponowane instalacje wiążą się tematami zieleni, ekologii i miejskiego ogrodnictwa.

.Plac Nowy Targ we Wrocławiu, położony w sercu miasta, na trasie przejścia między Rynkiem a Ostrowem Tumskim, powinien być miejscem ważnym w odbiorze społecznym, służącym spotkaniom, spacerom, odpoczynkowi. Pomimo atutów lokalizacyjnych, jego potencjał nie jest jednak do końca wykorzystany.

Przez długi okres swojej historii plac Nowy Targ pełnił rolę targowiska; funkcję tę utracił po przeniesieniu handlu do pobliskiej Hali Targowej i od tego czasu stał się publicznym salonem miasta. W latach sześćdziesiątych XX wieku został odbudowany po zniszczeniach wojennych w duchu modernizmu. Zmianę w krajobrazie placu wniósł wyłoniony w wyniku konkursu w 2010 roku projekt pracowni Roman Rutkowski Architekci (Roman Rutkowski, Piotr Guliński), zakładający rewaloryzację przestrzeni placu. Nawierzchnia otrzymała geometryczny szachownicowy wzór nawiązujący do modernistycznego układu, całości dopełniły spójne stylistycznie elementy wyposażenia – leżaki miejskie, donice, kosze na śmieci, stojaki rowerowe i latarnie.

Z dwóch przeciwległych stron placu pojawiły się wyjścia z podziemnego garażu o formie stalowych przeszklonych pawilonów poszerzonych o funkcje wystawiennicze (galeria „Młoda rzeźba”, w której wystawiane są dzieła młodych wrocławskich twórców). Miejsce, które kiedyś zajmował trawnik z sezonowym kwietnikiem, zostało przeznaczone na fontannę, w nawiązaniu do faktu, iż do 1945 roku w centralnym miejscu placu stała fontanna Neptuna – jeden z symboli przedwojennego Wrocławia.

W wyniku rewaloryzacji przestrzeń placu zyskała nową szatę, jednak codzienność tego miejsca wciąż pozostaje pogrążona w anonimowości, a priorytetową funkcją jest tranzyt, to miejsce przechodnie. Mimo wysokiej jakości nowych rozwiązań, plac pozostał uśpiony. Dlaczego? Zdecydowanie zabrakło rozwiązań, które pozwoliłyby tu zatrzymać się na odpoczynek, rekreację, spędzenie wolnego czasu. Jedynym budynkiem użyteczności publicznej o funkcji ogólnomiejskiej jest Urząd Miejski Wrocławia, mieszczący się w zachowanym przedwojennym budynku Nadprezydium Prowincji Śląskiej. Modernistyczne budynki mają funkcję mieszkaniową z lokalami handlowymi w parterach pierzei wschodniej i zachodniej, pierzeję północną natomiast domyka budynek w całości mieszkaniowy, odgrodzony wąskim pasem zieleni od strony placu. Podczas rewaloryzacji uzyskano przestrzenne powiązanie z pierzeją zachodnią, wyeliminowano ruch kołowy i wprowadzono jednolitą nawierzchnię, jednak stronę wschodnią od posadzki placu oddziela ruchliwa obecnie ulica Piaskowa z wydzielonym torowiskiem tramwajowym.

Według założeń nagrodzonej koncepcji na placu miał stanąć Pawilon Miejski z gastronomią i punktem informacyjnym, tworzący przestrzenne i funkcjonalne zamknięcie od strony ul. Piaskowej. Budowa pawilonu została jednak wyłączona z inwestycji w 2013 roku i przesunięta na dalsze etapy. Miejsce przeznaczone na fontannę nadal pozostaje puste. Sama zmiana nawierzchni i detalu urbanistycznego oraz korekta układu komunikacyjnego nie nadają temu miejsca aktywności.

Współczesne trendy interpretacji miasta i społecznych zachowań miejskich stały się podstawą próby zmiany wizerunku i aktywizacji Nowego Targu. W urbanistyczne wnętrze placu zaproponowano wpisanie instalacji przestrzennych o charakterze tymczasowym.

Instalacje zaproponowane dla placu Nowy Targ wpisują się w jego formę urbanistyczną, uwzględniają geometryczną kompozycję nawierzchni i istniejące elementy wyposażenia. Z drugiej strony, aranżują na nowo przestrzeń – są jak scenografia na scenie teatru, pod względem ideowym niosąc w sobie określony przekaz, zachęcając mieszkańców i turystów do zatrzymania się, pozostania na dłużej.

Instalacje zaproponowane dla Nowego Targu wiążą się tematami zieleni, ekologii, miejskiego ogrodnictwa. Oddziałują na przechodniów przez różnorodne środki artystycznego wyrazu, takie jak forma, kolor, materiał, sposób oświetlenia. W większości z nich zastosowano łatwo dostępne materiały, głównie z recyklingu, co jest uzasadnione przy tymczasowych happeningowych działaniach. Nie bez znaczenia jest też fakt, że to mieszkańcy zostali przewidziani jako współwykonawcy poszczególnych instalacji.

Przykład pierwszy – Przechodnie

Instalacja Przechodnie to wykonane ze specjalnego rodzaju płyty OSB, odpornej na warunki zewnętrzne, postacie ludzi, rozmieszczone w przestrzeni placu. Wprowadzają one dynamikę i ruch w regularną istniejącą kompozycję, a ich kolor i pojemniki z roślinami zwracają uwagę na aspekt zieleni. Dodatkowym wizualnym atutem tego rozwiązania jest jego wieczorna iluminacja. Instalacja przestrzenna Przechodnie wprowadza w przestrzeń placu pożądany ruch i dynamikę, zwraca uwagę na aspekt zieleni w środowisku życia człowieka.

Przykład drugi – Keep calm, Take a bike

To także forma instalacji, która umożliwia interakcję z odbiorcą i w nietypowy sposób promuje rower jako proekologiczny środek miejskiego transportu. Na placu ustawiono kilkadziesiąt stacjonarnych rowerów, na których można usiąść i pedałując – oświetlać przestrzeń. Elementem składowym instalacji są przymocowane do rowerów donice z zielenią – punktowe dozielenienie placu. Instalacja przestrzenna Keep calm, Take a bike. Odsłona dzienna i nocna. Plac Nowy Targ wypełniły kolorowe rowery i donice z zielenią – instalacja miała na celu punktowe dozielenienie placu i promocję transportu rowerowego.

Przykład trzeci – Liczy się każda kropla

Instalacja Liczy się każda kropla ideowo nawiązuje do problemu wody i konieczności proekologicznego gospodarowania tym naturalnym zasobem. Nowa kompozycja zaproponowana została podobnie jak poprzednia w miejscu przyszłej fontanny i niejako ją zastępuje. W jej skład wchodzą poliuretanowe pojemniki na wodę różnej wielkości i koloru, wypełnione wodą i rozłożone regularnie na płaszczyźnie posadzki. Otaczają je pasy trawy, umiejscowione zgodnie z szachownicowym układem posadzki. Tymczasowa fontanna dzięki iluminacji pojemników widoczna jest również nocą. Instalacja przestrzenna Liczy się każda kropla. W miejscu przyszłej fontanny powstała tymczasowa instalacja á la fontanna wykonana z poliuretanowych pojemników na wodę. Pasy ciemnej kostki granitowej tworzącej szachownicowy wzór nawierzchni pokryła trawa. Hasło instalacji ma wydźwięk ekologiczny i brzmi: „chroń wodę”.

Przykład czwarty – Kukurydziany labirynt

Rozległa przestrzeń placu Nowy Targ stała się w tym rozwiązaniu tłem dla roślinnego labiryntu. Zaproponowane tworzywo roślinne jest tu odmienne od zazwyczaj stosowanego tworzywa – w drewnianych pojemnikach rośnie kukurydza. Ten element zaskoczenia wywołany zastosowanym gatunkiem jest celowy; oddziałuje na emocje odbiorcy i zachęca do pozostania w przestrzeni placu.

Przykład piąty – Zielona budowa

Instalacja Zielona budowa ma z kolei na celu stworzenie dodatkowych miejsc do zatrzymania się – zaaranżowanych w formie trzech placów. Do jej wykonania zaproponowano roślinność oraz elementy z recyclingu: opony, palety, a także deski. Ważnym elementem instalacji jest jej wyraźna kolorystyka – zachowano naturalny kolor drewna, a jako akcenty wprowadzono kolory biały i różowy. Instalacja przestrzenna Zielona budowa – nowe tymczasowe miejsce zatrzymania i odpoczynku w przestrzeni placu

Przedstawione propozycje tymczasowych instalacji przestrzennych wpisują się w nurt działań już realizowanych na tym obszarze. Plac jest miejscem cyklicznych jarmarków, zaś latem 2015 roku ustawiono tu pawilon Centrum Stworzone dla Zdrowia, w którym mieszkańcy miasta mogli sprawdzić kondycję swojego organizmu i dowiedzieć się, jak dbać o zdrowie. Od czerwca do sierpnia 2016 roku w ramach działań związanych z przedsięwzięciem Wrocław Europejską Stolicą Kultury 2016 w centralnej części placu stanął Goethe-Institut Pop Up Pawilon, który był miejscem ogniskującym różnorodne wydarzenia kulturalne i artystyczne. Działania te można określić jako prekursorskie na polu wpisania w plac nowych zdarzeń i wypełnienia jego przestrzeni nową treścią. Zaproponowany program instalacji kontynuuje wyznaczoną ścieżkę.

* * *

.Przedstawione koncepcje instalacji zakomponowane w przestrzeni placu Nowy Targ mogą wprowadzić nową zmienną wartość estetyczną (forma, kolor, iluminacja); zawierać przekaz ideowy (np. związany z przybliżeniem problemów ekologii, zieleni, wody, zanieczyszczeniem środowiska); ułatwiać interakcje społeczne; stanowić formę zagospodarowania tymczasowego wypełniającą lukę w obszarze, który oczekuje na dalsze zagospodarowanie.

Realizacja przedstawionych koncepcji dałaby ostateczną odpowiedź na to, jak by zostały odebrane przez użytkowników i które z nich zyskałyby największe zainteresowanie. Jak pokazują przykłady podobnych działań, wywołują one zazwyczaj pozytywny odbiór społeczny i spełniają założony przez autorów cel. Przykładem są instalacje artystyczne autorstwa Joanny Rajkowskiej, takie jak „Dotleniacz” czy zagraniczne projekty, w których przyuliczne miejsca parkingowe zamieniane są w punkty odpoczynku z zielenią. Warte podkreślenia jest, że w realizacji instalacji za każdym razem potrzebne są przychylność i zgoda władz, które mogą, a nawet powinny w tego rodzaju interwencjach szukać wsparcia dla standardowego procesu planowania i zagospodarowywania przestrzeni.

.Wprowadzanie elementów tymczasowych w przestrzeń miasta jest działaniem wspierającym jego tożsamość, budującym miejsce. Doświadczenie miejsca czy zaproponowane nawet niejednokrotne, ale wielokrotne doświadczenia mogą stać się kanwą nowej tożsamości. Wprowadzenie do wnętrz miejskich zdarzeń otwiera je na to, co niezaplanowane, niespodziewane i zaskakujące; pozwala na wielowymiarowe przeżywanie. Angażując zmysły, pozwala doświadczyć ich w sposób niestandardowy, co więcej – w sposób wielokrotny i wciąż nowy.

Ewa Podhajska
Justyna Rubaszek
Magdalena Zienowicz