Obowiązkowa matura z matematyki?
Maria WANKE-JERIE
Matematyka to fundament krytycznego myślenia, klucz do nowoczesnej gospodarki i narzędzie wyrównywania szans społecznych. Jest częścią wiedzy ogólnej, a jej podstawy wraz z elementami historii matematyki powinny wejść do kanonu wiedzy każdego, kto mieni się inteligentem. Matura z matematyki jest zaś jednym z filarów systemu edukacji, który motywuje zarówno uczniów, jak i nauczycieli do poważnego traktowania tego przedmiotu – pisze Maria WANKE-JERIE
.„Cieszę się, że mogę przedstawić petycję o zniesienie obowiązku przystępowania do egzaminu maturalnego z matematyki na poziomie podstawowym jako warunku uzyskania świadectwa dojrzałości” – mówiła Izabela Bodnar podczas posiedzenia sejmowej komisji 25 czerwca 2025 r. Posłanka Polski 2050 stwierdziła, że obowiązkowa matura z tego przedmiotu to zmora wielu uczniów, co jej zdaniem potwierdzają dziesiątki maili, zarówno od uczniów, rodziców, jak i dziadków. Petycję w sprawie zniesienia tego obowiązku podpisało 25 tysięcy obywateli. „Rozpoczęliśmy w Sejmie dyskusję o tym, jak poprawić sytuację polskich uczniów” – napisała Bodnar na portalu X. Czy rzeczywiście poprawić?
Pamiętam czasy, kiedy kandydaci na filologię polską na egzaminie wstępnym zdawali matematykę jako jeden z przedmiotów do wyboru. Jedną z kandydatek na polonistykę przygotowywałam wówczas do tego egzaminu na korepetycjach. Matematyka była wtedy ważnym i obowiązkowym przedmiotem maturalnym. Zniesiono ten obowiązek w 1982 roku, czyli w roku stanu wojennego w Polsce. Znamienne.
Obowiązkową maturę z matematyki przywrócono dopiero po 27 latach, czyli wówczas, gdy dzieci tych, którzy jako pierwsi nie zdawali matematyki na egzaminie dojrzałości, byli już dorosłymi ludźmi. Dwa pokolenia wychowały się w klimacie matematycznej ignorancji i podsycania niechęci do tego przedmiotu. Pewnie dlatego wciąż powracają populistyczne propozycje zniesienia tego obowiązku. Zgłaszający je na ogół nie biorą pod uwagę konsekwencji społecznych takiego kroku, argumentując to najczęściej tym, że matematyka nie wszystkim jest potrzebna w dalszym kształceniu i późniejszej drodze zawodowej.
Czy matematyka jest potrzebna humanistom?
.Pytanie to ma aspekt nie tylko praktyczny, ale i filozoficzny. Jak przekonuje ks. prof. Michał Heller, świat jest matematyczny, to znaczy najskuteczniej można go opisywać i badać właśnie za pomocą metod matematycznych. Poświęcił temu problemowi pracę Czy świat jest matematyczny?, w ramach cyklu Zagadnienia filozoficzne w nauce, w której udowadnia tezę, że świat niematematyczny byłby całkowicie nieracjonalny i niemożliwy do opisu i badania. Bez metod probabilistycznych nie mogą się obejść takie nauki, jak socjologia, psychologia czy ekonomia. Dzięki statystyce matematycznej możemy już chwilę po zamknięciu lokali wyborczych cieszyć się znajomością przybliżonych wyników wyborów. Immanuel Kant mówił, że w nauce jest tyle prawdy, ile jest w niej matematyki.Myśliciele od starożytności, zajmując się filozofią, parali się też matematyką.
Matematyka jest niezbędna do poznania i jest najlepszym do tego narzędziem. Czy jest potrzebna humanistom? Hans Freudenthal – holenderski matematyk żyjący w XX wieku (zajmował się jedną z najtrudniejszych dyscyplin matematycznych, jaką jest topologia algebraiczna, ale wniósł także znaczący wkład do filozofii i literatury) – oceniał, że „ze wszystkich nauk humanistycznych matematyka jest najbardziej humanistyczna”. Albert Einstein powiadał, że matematyka jest poezją logicznego myślenia, a lwowsko-wrocławski matematyk Hugo Steinhaus sentencję „między duchem a materią pośredniczy matematyka” kazał wyryć na swoim nagrobku. To prawda, że matematykę często myli się z arytmetyką, uważając ją za nudną i jałową. Redukcja matematyki do nauki liczenia to niezrozumienie tego, czym matematyka jest w istocie.
Matematyka rozwija umiejętności krytycznego myślenia
.Matematyka to przede wszystkim narzędzie rozwijające logiczne myślenie, analityczne podejście do rzeczywistości oraz umiejętność rozwiązywania złożonych problemów. Obowiązkowa matura z matematyki zmusza uczniów do opanowania podstaw tych kompetencji, które są niezbędne w wielu dziedzinach życia – od zarządzania finansami osobistymi po podejmowanie decyzji zawodowych. Zniesienie tego wymogu mogłoby prowadzić do obniżenia poziomu tych umiejętności wśród młodych ludzi, co w dłuższej perspektywie osłabiłoby ich zdolność do radzenia sobie w dynamicznie zmieniającym się świecie.
Współczesny rynek pracy coraz bardziej opiera się na technologiach, danych i analityce. Umiejętności matematyczne są fundamentem dla takich dziedzin, jak informatyka, inżynieria, ekonomia czy nauki przyrodnicze. Według danych OECD kraje z wysokim poziomem kompetencji matematycznych wśród absolwentów osiągają lepsze wyniki gospodarcze. Zniesienie matury z matematyki mogłoby skutkować mniejszą liczbą wykwalifikowanych specjalistów w kluczowych sektorach, co osłabiłoby konkurencyjność polskiej gospodarki na arenie międzynarodowej.
Element edukacji równych szans
.Obowiązkowa matura z matematyki pełni też funkcję egalitarną. Bez tego obowiązku istniałoby ryzyko, że uczniowie z mniej zamożnych środowisk lub mniej zmotywowani mogliby unikać nauki matematyki, co pogłębiłoby nierówności edukacyjne. Obecny system zmusza wszystkich do opanowania podstaw, dając szansę na rozwój także tym, którzy początkowo nie widzą sensu w nauce matematyki. Zniesienie tego obowiązku mogłoby prowadzić do sytuacji, w której tylko uczniowie z lepszych szkół lub bardziej świadomych rodzin decydowaliby się na naukę tego przedmiotu, co zwiększyłoby przepaść edukacyjną.
Matura z matematyki jest jednym z filarów systemu edukacji, który motywuje zarówno uczniów, jak i nauczycieli do poważnego traktowania tego przedmiotu. Zniesienie obowiązkowej matury z tego przedmiotu mogłoby prowadzić do obniżenia priorytetu nauczania matematyki w szkołach średnich. Nauczyciele mieliby mniejszą motywację do rozwijania swoich metod dydaktycznych, a uczniowie – mniej powodów, by przykładać się do nauki.
Długoterminowe konsekwencje społeczne
.Matematyka uczy dyscypliny myślenia i prawidłowego wnioskowania. Pomaga prawidłowo argumentować. Uczy także systematyczności, cierpliwości i umiejętności radzenia sobie z porażkami. Te cechy są kluczowe w budowaniu odpowiedzialnego społeczeństwa. Zniesienie matury z matematyki mogłoby prowadzić do osłabienia tych kompetencji wśród młodych ludzi, co w dłuższej perspektywie mogłoby negatywnie wpłynąć na ich zdolność do podejmowania świadomych decyzji, zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.
Podstawowy poziom matury nie wymaga umiejętności na poziomie akademickim – koncentruje się na praktycznych zagadnieniach niezbędnych w codziennym życiu we współczesnym świecie. To prawda, że matematyka na poziomie szkoły średniej obejmuje też zagadnienia, które wymagają myślenia niealgorytmicznego, a z tym dobrze radzą sobie tylko uczniowie z uzdolnieniami do nauk ścisłych. Nie dotyczy to jednak matury na poziomie podstawowym. Jej zakres tylko w niewielkim stopniu wykracza poza wiadomości szkolne sprawdzane na egzaminie kompetencyjnym na zakończenie szkoły podstawowej.
Stres związany jest z egzaminem z każdego przedmiotu i nie może być argumentem przeciw obowiązkowej maturze z matematyki. Idąc tą drogą, czyli redukcji stresu do minimum, można dojść do absurdu stopniowej likwidacji jakichkolwiek wymagań i weryfikacji wiedzy oraz umiejętności. Dlatego zamiast likwidować obowiązkową maturę z matematyki należy przeprowadzić reformę jej nauczania, ale to już temat na odrębny artykuł.
* * *
.„Obowiązkowa matematyka w stopniu podstawowym jest obecnie na maturze i tak zostanie. Nie planujemy w tej kwestii żadnych zmian” – oświadczyła wiceminister Katarzyna Lubnauer w programie w radiowej Jedynce w dniu zakończenia roku szkolnego, dodając, że wszystkie dzieci, które mają różnego rodzaju problemy z tym przedmiotem, mają dostosowania. I oby nic w stanowisku resortu edukacji w tej sprawie się nie zmieniło.
