Edward Raczyński. Najstarszy prezydent w historii Polski
Hrabia Edward Raczyński (1891-1993), zasłużony polityk i dyplomata, został Prezydentem RP na uchodźstwie w 1979 r. Miał wówczas 87 lat. Był najstarszą osobą, która kiedykolwiek pełniła stanowisko prezydenta Polski. Zmarł w 1993 r., w wieku 101 lat i 7 miesięcy. Żaden były Prezydent RP nie dożył takiego wieku. Dnia 19 grudnia przypada 133. rocznica jego urodzin.
Hrabia z Raczyńskich
.Edward Bernard Raczyński urodził się 19 grudnia 1891 r. w Zakopanem. Pochodził ze starego szlacheckiego rodu Raczyńskich herbu Nałęcz. Jego ojciec, Edward Aleksander Raczyński, był kolekcjonerem dzieł sztuki i twórcą słynnej galerii obrazów w Rogalinie. Na jednym z portretów uwiecznił go Jacek Malczewski. Pradziadek Edwarda Bernarda, także Edward, był natomiast jednym z prekursorów pracy organicznej. To on założył sławną Bibliotekę Raczyńskich w Poznaniu. Służył także w armii napoleońskiej oraz w wojsku Księstwa Warszawskiego. Od strony matki, Róży Raczyńskiej, Edward Bernard był natomiast spowinowacony z rodem Potockich.
Znakomite tradycje rodzinne ukształtowały etos i charakter przyszłego dyplomaty, ministra i Prezydenta RP na uchodźstwie. Edukację odebrał w Krakowie, początkowo w domu, a następnie w II LO im. króla Jana III Sobieskiego. Na studia wyjechał do Lipska, a później do Londynu. Po powrocie do kraju uzyskał doktorat z nauk prawnych na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Dyplomata w służbie Rzeczpospolitej
.Edward Raczyński karierę polityczną rozpoczął 60 lat przed objęciem funkcji prezydenta. Był rok 1919 – czas kształtowania się granic odrodzonej Polski oraz walki o utrwalenie jej niepodległości. Edward Raczyński został wówczas pracownikiem ministerstwa spraw zagranicznych. Hrabia sprawdził się w roli dyplomaty. Pełnił misje w Kopenhadze i Londynie, a następnie pracował w centrali MSZ w Warszawie. W 1932 r. powierzono mu funkcję delegata RP przy Lidze Narodów. Dwa lata później został ambasadorem RP w Wielkiej Brytanii. Sprawował tę funkcję do 1945 r. – w okresie, kiedy kształtował się sojusz polsko-brytyjski oraz w trakcie II wojny światowej.
Podczas wojny Edward Raczyński został również ministrem spraw zagranicznych RP (1941-1943). To właśnie on przesłał do rządów 26 państw, które sygnowały Deklarację Narodów Zjednoczonych, oficjalną notę dyplomatyczną dotyczącą zbrodni dokonywanych na ludności żydowskiej na terenach okupowanej Polski (nota Raczyńskiego). Stanowiła pierwszy oficjalny raport na temat Holocaustu, który dotarł do zachodniej opinii publicznej. Rząd RP na uchodźstwie opracował ją na podstawie materiałów i raportów dostarczonych przez Jana Karskiego.
Rada Trzech i prezydentura
.Po zakończeniu II wojny światowej Edward Raczyński był jednym z liderów polskiej emigracji na Zachodzie. Dla środowisk emigracyjnych był to trudny czas, ponieważ w lipcu 1945 r., w konsekwencji postanowień konferencji jałtańskiej, Rząd RP na uchodźstwie stracił uznanie międzynarodowe, a za oficjalne przedstawicielstwo Polski uznano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej – marionetkową organizację podporządkowaną Sowietom. Mimo to ciągłość legalnych polskich władz, wywodzących się wprost z II Rzeczpospolitej, nienarzuconych z zewnątrz, musiała zostać podtrzymana. Wobec tego zarówno Rząd, jak i Prezydent RP na uchodźstwie kontynuowali swoją misję poza granicami Polski rządzonej przez komunistów. Zasady przekazywania władzy regulowała wciąż obowiązująca Konstytucja RP z 1935 r.
Prezydentem był wówczas Władysław Raczkiewicz, wskazany na ten urząd w 1939 r. przez Ignacego Mościckiego, ostatniego Prezydenta RP wybranego przed wybuchem II wojny światowej. Konstytucja z 1935 r. przewidywała, że w trakcie wojny głowa państwa może wskazać swojego następcę bez konieczności przeprowadzania wyborów prezydenckich. Tak też się stało. Kolejny Prezydenci RP na uchodźstwie kontynuowali tę tradycję aż do momentu, gdy ostatni z nich, Ryszard Kaczorowski, przekazał władzę Lechowi Wałęsie, prezydentowi wybranemu przez Polaków w legalnych, wolnych, demokratycznych wyborach po upadku rządów komunistycznych w Polsce (1990 r.).
Następca Władysława Raczkiewicza, August Zaleski, po upływie 7-letniej kadencji przewidzianej przez Konstytucję RP z 1935 r., dokonał jednak wyłomu w prawie i nie złożył urzędu (1954 r.). Doprowadziło to do poważnego kryzysu i rozłamu w polskim środowisku emigracyjnym, który trwał aż do śmierci Zaleskiego w 1972 r. Edward Raczyński był wówczas jednym z liderów opozycji wobec prezydenta. W latach 1954-1972 wchodził w skład Rady Trzech – kolegialnego organu pełniącego funkcję głowy państwa niezależnie od Augusta Zaleskiego, którego rządy uznawano za nielegalne. Obok hrabiego Raczyńskiego w jej skład wchodzili również w różnych okresach Władysław Anders, Tadeusz Bór-Komorowski, Tomasz Arciszewski czy Stanisław Kopański.
Po śmierci Augusta Zaleskiego Rada Trzech dokonała samorozwiązania. Kolejnym Prezydentem RP na uchodźstwie został wyznaczony przez poprzednika Stanisław Ostrowski, a Edward Raczyński uznał tę decyzję (1972 r.). Po upływie 7-letniej kadencji Stanisława Ostrowskiego jego następcą został właśnie hrabia Raczyński, który miał wówczas 87 lat (1979 r.).
Prezydentura Edwarda Raczyńskiego zbiegła się z powstaniem w Polsce „Solidarności”. Jako Prezydent RP na uchodźstwie hrabia aktywnie działał na rzecz propagowania wiedzy o polskiej opozycji antykomunistycznej. Lobbował także w sprawie „Solidarności”, szukając dla niej poparcia zagranicą. Gdy jego 7-letnia kadencja dobiegła końca, złożył urząd (1986 r.). Ustępował w wieku 94 lat.
Fundacja im. Raczyńskich
.Po obaleniu systemu komunistycznego w Polsce i wejściu kraju na drogę transformacji ustrojowej, Edward Raczyński założył Fundację im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu i przekazał znaczące rodzinne zbiory narodowi polskiemu (1990 r.). Statut Fundacji głosi, że jej celem jest „ochrona i udostępnianie społeczeństwu polskiemu dzieł sztuki i innych zbiorów rodziny Raczyńskich, które zostały przekazane przez Fundatora na rzecz Fundacji, jak również innych zbiorów i zabytków związanych z rodziną Raczyńskich. W miarę posiadanych możliwości Fundacja zapewnia ochronę zabytków Wielkopolski i dba o ochronę przyrody i popularyzację krajobrazu historycznego, ze szczególnym uwzględnieniem Rogalina oraz innych okolic i miejscowości związanych z rodziną Raczyńskich. W ramach swej działalności Fundacja popularyzuje w kraju i za granicą zasługi rodu Raczyńskich dla kultury, nauki, przyrody i gospodarki narodowej”.
Edward Raczyński zmarł w 1993 r. Londynie – w wieku 101 lat i 7 miesięcy. Był zarówno najstarszym urzędującym Prezydentem RP, jak i najdłużej żyjącą osobą, która kiedykolwiek pełniła ten urząd. Spoczywa w Rogalinie, gdzie znajduje się kompleks parkowo-pałacowy rodziny Raczyńskich.
