Tysiąc lat Korony Polskiej. Zjednoczeni w wolności, Polska i Wielka Brytania
Prof. Arkady RZEGOCKI
Tysiąclecie Korony Polskiej to nie tylko rocznica państwa, lecz także celebracja tysiąca lat wysiłku na rzecz budowy wspólnoty opartej na wolności, dialogu i poszanowaniu prawa – mówił w Pałacu Westminsterskim prof. Arkady RZEGOCKI
„Wolność nie jest dana — trzeba ją zdobywać,
i można ją zachować tylko wtedy, gdy dzielimy się nią z innymi.”
— Winston S. Churchill
„Nie błagamy o wolność, my walczymy o wolność.”
— Witold Urbanowicz, dowódca Dywizjonu 303
.To wielki zaszczyt przemawiać dziś w murach Pałacu Westminsterskiego – matki parlamentów, miejsca, które stało się symbolem idei rządów przedstawicielskich i demokracji. Trudno wyobrazić sobie bardziej odpowiednie miejsce, by przypomnieć inną wielką tradycję – tradycję Korony Polskiej, która dziś świętuje tysiąclecie swojego istnienia.
Tysiąclecie Korony Polskiej to nie tylko rocznica państwa, lecz także celebracja tysiąca lat wysiłku na rzecz budowy wspólnoty opartej na wolności, dialogu i poszanowaniu prawa. Wspólnoty, której początki sięgają dynastii Piastów – władców, którzy wprowadzili Polskę do rodziny chrześcijańskich narodów Europy – i która rozwinęła się w epoce nowożytnej w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Był to niezwykły związek dwóch wielkich narodów pod jedną koroną.
Rzeczpospolita była często nazywana „państwem o największej liczbie wolnych obywateli” aż do powstania Stanów Zjednoczonych Ameryki. Była republiką o mieszanej formie rządów, gdzie władza była dzielona, równoważona i ograniczana przez Sejm, sejmiki ziemskie, niezawisłe sądy i rady miejskie. Wybór króla w wolnej elekcji – w głosowaniu całej szlachty, niezależnie od majątku – był aktem uczestnictwa obywatelskiego bez precedensu w nowożytnej Europie.
.Wspominając to bogate dziedzictwo, powinniśmy również przypomnieć wkład Polaków w narodziny prawa międzynarodowego – i w przekonanie, że sprawiedliwość musi stać ponad siłą.
W czasie, gdy w Europie toczyła się wojna stuletnia, a na wschodzie ginęły pogańskie ludy litewskie, dwaj rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego – Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza – głosili, że każdy naród, nawet niechrześcijański, ma prawo do własnej ziemi i suwerenności. Ich idee wyprzedzały o stulecia pisma Hugo Grocjusza czy Johna Locke’a.
W granicach Rzeczypospolitej współistniały parafie katolickie, cerkwie prawosławne, zbory protestanckie, gminy żydowskie, a także najstarsza w Europie wspólnota muzułmańska – Tatarzy polsko-litewscy, którzy wiernie służyli w armii Rzeczypospolitej i przez stulecia żyli pokojowo wśród swoich sąsiadów.
Warto pamiętać, że w Sejmie – zasiadali posłowie katoliccy, protestanccy i prawosławni – mimo różnic religijnych potrafili wspólnie debatować i szukać kompromisu dla dobra wspólnoty. To dziedzictwo, które warto dziś przypominać.
Choć losy Polski i Brytanii potoczyły się różnymi drogami, oba narody zawsze łączyła głęboka miłość do wolności. To umiłowanie miało wiele przejawów. W XVI i XVII wieku tysiące Szkotów przybyło do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, znajdując tam możliwości rozwoju, szacunek i dom.
Ale nie tylko ludzie przekraczali granice – podróżowały też książki i idee. Katolickie i protestanckie dzieła krążyły między Krakowem, Gdańskiem i Londynem, świadcząc o duchowym i intelektualnym dialogu tamtej epoki. Ślady polskiej kultury odnajdujemy nawet w dziełach Szekspira – w Hamlecie pojawiają się echa wizyty poselstwa Działyńskiego na dworze Elżbiety Wielkiej. Jedną z najbardziej wpływowych książek w ówczesnej Anglii był traktat biskupa Wawrzyńca Goślickiego O senatorze doskonałym, wielokrotnie wydawany i inspirujący refleksję nad moralnymi obowiązkami władzy oraz znaczeniem mądrego i uczciwego rządzenia.
.W czasach współczesnych nasze narody spotkały się ponownie w godzinie największej próby – podczas II wojny światowej i Bitwy o Anglię. W tych najciemniejszych dniach Polska i Wielka Brytania stały ramię w ramię w obronie wolności. Polscy piloci bronili nieba nad Londynem, Exeter, Coventry, nad Szkocją, Walią, Irlandią i dalej.
Polscy matematycy jako pierwsi złamali szyfr Enigmy, kładąc fundament pod to, co później twórczo rozwinięto w Bletchley Park dzięki Alanowi Turingowi i jego zespołowi. Polski wywiad, jeden z najskuteczniejszych w całej wojnie, dostarczał aliantom kluczowych informacji o niemieckich zbrojeniach, ruchach wojsk, tajnych projektach oraz Holokauście.
Dla wielu Polaków Wielka Brytania stała się nie tylko sojusznikiem, lecz także domem – azylem wolności. Po wojnie Londyn stał się stolicą wolnego polskiego życia na emigracji – siedzibą rządu RP na uchodźstwie i sercem działalności kulturalnej.
Na prawdziwą wolność musieliśmy jednak czekać do upadku komunizmu, ale pamiętamy, że Brytyjczycy zawsze okazywali Polsce pomoc, szczególnie w czasach Solidarności i stanu wojennego.
Dziś, gdy Europa znów staje wobec poważnych wyzwań, Polska i Zjednoczone Królestwo ponownie stoją po tej samej stronie historii.
Kiedy Rosja rozpoczęła brutalną agresję przeciwko Ukrainie, nasze kraje działały razem – bez chwili wahania. Była to próba nie tylko odwagi, lecz także moralnej jasności. I obie nasze wspólnoty zdały ten test z honorem. To doświadczenie przypomina nam, że łączy nas coś więcej niż polityka. Łączy nas wspólne rozumienie wolności, obowiązku obywatelskiego i odwagi moralnej – wartości zakorzenione w naszych tradycjach parlamentarnych i kulturze służby publicznej.
.Dziś nasze narody zbliżają się do siebie jeszcze bardziej – nie tylko poprzez współpracę obronną czy dyplomatyczną, lecz także poprzez ludzkie historie, przyjaźnie, pracę oraz sztukę. Dzięki swojej pracowitości i zaangażowaniu, Polonia w Wielkiej Brytanii stała się ważną i cenioną częścią brytyjskiego społeczeństwa. Polacy wnoszą wkład w biznes, naukę, edukację i kulturę, budując każdego dnia mosty między naszymi narodami.
Współczesna Polska to również historia niezwykłego sukcesu. W ciągu ostatnich trzech dekad nasz kraj stał się jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek Europy – otwartą, nowoczesną i odporną. Polska jest dziś zaufanym partnerem, kluczowym członkiem Unii Europejskiej i NATO, źródłem nowej energii, kreatywności i optymizmu dla naszego kontynentu.
Świętując Tysiąclecie Korony Polskiej tutaj, w Westminsterze, nie chcemy jedynie wspominać przeszłości – chcemy również wyciągać z niej lekcje dla przyszłości. Bo historia nie jest muzeum, lecz– jak powiedział Cyceron – nauczycielką życia. A jej lekcja jest jasna: wolność bez odpowiedzialności traci sens, solidarność między narodami jest warunkiem przetrwania Europy, a wspólna pamięć o naszych korzeniach – nad Tamizą i nad Wisłą – pozostaje naszym największym źródłem siły i nadziei.
Spotykając się dziś w Sali Churchilla – poświęconej wielkiemu obrońcy wolności, pamiętajmy, że Europa wciąż potrzebuje ducha i siły obu tradycji – zarówno polskiej jak i brytyjskiej: ducha wolności, który nie boi się odpowiedzialności, ducha wspólnoty, który nie lęka się różnorodności, i ducha solidarności, który nie odwraca wzroku, gdy inni cierpią.
Treść przemówienia wygłoszonego 9 października 2025 roku w Pałacu Westminsterskim z okazji Tysiąclecia Korony Polskiej. Obchody Millenium Korony Polskiej zorganizowało Zjednoczenie Polskie w Wielkiej Brytanii.
