Pięć wieków "wiecznego pokoju".

Stosunki Turcja - Polska

Stosunki między Turcją a Polską, dwoma krajami, które nie mają dziś wspólnej granicy, mają o wiele głębszy wymiar, niż można by się spodziewać – pisze prof. Yücel OĞURLU

.Relacje Turcja – Polska mają znacznie dłuższą historię, niż się powszechnie sądzi. Pierwsze relacje zostały nawiązane już w XIII wieku między Złotą Ordą a Królestwem Polskim. Pozostałością tego okresu są Tatarzy i Karaimi, którzy do dziś określają się jako ludy tureckie żyjące w Polsce i na Litwie.Podboje Imperium Osmańskiego w Europie od XIV wieku oczywiście spotykały się z odpowiedzią Królestwa Polskiego. Polacy wspomogli swoich sąsiadów, Węgrów, w bitwie pod Nikopolis w 1396 r., stoczonej przez Imperium Osmańskie przeciwko Europie. Było to zrozumiałe posunięcie Polski.

Stosunki dyplomatyczne między Polakami a Turkami należą do najstarszych przykładów dyplomacji w Europie – zostały zapoczątkowane w 1414 roku. Według zapisków Jana Długosza, polskiego kronikarza tego okresu, polscy ambasadorowie Jakub Skarbek i Grzegorz Ormianin z Góry zostali przyjęci przez sułtana Mehmeda I w Bursie, która była wówczas stolicą państwa osmańskiego, i byli pierwszymi zachodnimi dyplomatami w osmańskim pałacu. Świadczy to o tym, że Imperium Osmańskie traktowało Polskę w sposób szczególny.

Były też okresy negatywnych stosunków Królestwa Polskiego z Imperium Osmańskim, które doprowadziły nawet do wielkiej wojny, po której nastąpiła seria porozumień. Konflikty te zakończył układ zawarty w 1640 r.

Gdy w 1654 r. Królestwo Polskie zostało zaatakowane od wschodu przez Rosję, a od północy przez Królestwo Szwecji, Imperium Osmańskie wsparło Polaków.

Oblężenie Wiednia przez Turcję w 1683 r. było jednym z punktów zwrotnych w stosunkach polsko-tureckich. Wiedeń został uratowany dzięki pomocy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która opowiedziała się po stronie Świętego Cesarstwa Rzymskiego pod panowaniem Habsburgów.

W 1699 r. Królestwo Polskie i Imperium Osmańskie zawarły pokój w Karłowicach, który oznaczał koniec ekspansji Imperium Osmańskiego na Zachodzie. Po tym porozumieniu rozpoczął się okres pokoju w stosunkach Turcja – Polska. Wówczas umocniła się Rosja, która zaczęła ingerować w wewnętrzne sprawy Polski, a jednocześnie stanowiła problem również dla Imperium Osmańskiego, więc oba zagrożone państwa zbliżyły się do siebie. Zainteresowanie Rosji tym regionem nie wygasło przez setki lat.

Starania o zacieśnienie przyjaznych i sąsiedzkich stosunków między Królestwem Polskim a Imperium Osmańskim zaowocowały podpisaniem w 1533 r., za panowania Sulejmana Wspaniałego, układu o „wiecznym pokoju”. Był to pierwszy układ pokojowy o takiej treści podpisany pomiędzy państwami chrześcijańskim i muzułmańskim.

Do podpisania tego porozumienia w znacznym stopniu przyczyniła się Roksolana, która pochodziła z terenów Ukrainy w Królestwie Polskim i została żoną sułtana Sulejmana.

Na początku XVIII w. zakończył się okres konfliktów w relacjach osmańsko-polskich – stosunki dyplomatyczne między Imperium Osmańskim a Królestwem Polskim ożywiły się w obliczu zagrożenia ze strony Rosji.

W 1795 r. niepodległe państwo polskie przestało istnieć w wyniku rozbiorów dokonanych przez Rosję, Austrię i Prusy, ale Imperium Osmańskie, jako sojusznik Królestwa Polskiego, nie uznało tego podziału ziem polskich.

W latach 1795–1918, czyli w okresie, gdy ziemie polskie znajdowały się pod dominacją zaborców, wciąż były utrzymywane stosunki osmańsko-polskie. Imperium Osmańskie wspierało polskie ruchy niepodległościowe – powstania z lat 1830–1831 i 1863–1864, które zakończyły się krwawym stłumieniem przez Rosjan – a także otworzyło swoje granice dla polskich uchodźców, którzy uciekali przed egzekucjami, więzieniami i zesłaniami, grożącymi im w odwecie Rosji.

W 1842 r. Michał Czajkowski, jeden z dowódców Imperium Osmańskiego, znany jako Sadyk Pasza, po azjatyckiej stronie nieopodal Stambułu założył Adampol (Polonezköy), polską wioskę, która przetrwała do dziś – mieszka w niej około 30 rodzin polskiego pochodzenia. Polski poeta Adam Mickiewicz, który przybył do Turcji, aby tworzyć oddziały polskie, zmarł w dzielnicy Dolapdere w Stambule. W domu, w którym mieszkał i zmarł, powstało Muzeum Adama Mickiewicza.

Dla Turcji ważne jest, że nowożytna Polska była pierwszym krajem europejskim, który uznał suwerenność Republiki Tureckiej w momencie jej powstania. Traktat Turcja – Polska podpisany w 1923 roku, który obowiązuje do dziś, jest wyraźnym znakiem 100-letniej przyjaźni między obiema republikami.

Pierwszym ambasadorem II Rzeczypospolitej w Ankarze został w 1924 r. Roman Knoll. Natomiast pierwszym ambasadorem Republiki Turcji w Polsce, który w tym samym roku został mianowany w Warszawie, był İbrahim Tali Öngören.

W czasie II wojny światowej Ambasada RP w Ankarze działała nieprzerwanie, a władze tureckie nie tylko pomagały uciekającym z Polski, ale także zaangażowały się w ewakuację rezerw złota polskiego banku centralnego. Po zakończeniu II wojny światowej – mimo że stosunki polsko-tureckie nie mogły rozwijać się na odpowiednim poziomie ze względu na przynależność obu państw do dwóch różnych obozów politycznych – relacje gospodarcze były nadal utrzymywane na dotychczasowych zasadach. W interesie każdego z tych krajów ważne jest wzmacnianie współpracy przy równoczesnym prowadzeniu korzystnej polityki.

Do rozwoju ich stosunków politycznych przyczyniło się wspieranie przez Polskę dążeń Turcji do członkostwa w UE oraz poparcie Turcji dla członkostwa Polski w NATO w 1999 r. Od 2012 r. Polska współpracuje z Turcją w dziedzinie bezpieczeństwa w ramach trójstronnego partnerstwa Polska–Rumunia–Turcja.

W latach 1993 i 1997 odwiedził Polskę prezydent Süleyman Demirel. Stosunki dwustronne zostały podniesione do rangi partnerstwa strategicznego – w maju 2009 r. podczas wizyty premiera Recepa Tayyipa Erdogana w Polsce podpisano deklarację.

Wysiłki obu krajów niewątpliwie stworzą nowe możliwości i otworzą nowe horyzonty w zakresie relacji turecko-polskich. Dobrym działaniem promocyjnym dla obu krajów byłyby wydarzenia z dziedziny kultury i sztuki, a w szczególności kinematografii.

Instytut Yunus Emre w Warszawie oferuje bezpłatne lekcje dla obywateli polskich, którzy chcą nauczyć się języka tureckiego. Ponadto istnieją wydziały turkologii na Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Z kolei w ramach programu Erasmus Polska jest jednym z najchętniej wybieranych krajów przez tureckich studentów.

.Jako rektor i pracownik naukowy tureckiego uniwersytetu chciałbym podkreślić, że jesteśmy gotowi wspierać stosunki Turcja – Polska w każdym aspekcie – w duchu historycznego porozumienia o wiecznym pokoju, podpisanego prawie pięć wieków temu.

Yücel Oğurlu