Stany Zjednoczone i punkty krytyczne globu

Globalne szlaki morskie są bezpieczne dzięki aktywnemu zaangażowaniu USA i ich sojuszników m.in. w regionie Indo-Pacyfiku. Przejęcie kontroli nad jednym ze strategicznych punktów na szlakach morskich przez państwo o wrogich zamiarach przyniosłoby katastrofalne skutki dla i tak już osłabionych światowych łańcuchów dostaw – pisze Velina TCHAKAROVA.

Około 80 proc. światowego handlu odbywa się za pośrednictwem szlaków morskich. Globalne łańcuchy dostaw stały się systemami zależności i powiązań sieci gospodarek i handlu. W systemie globalnym kilka punktów na szlakach morskich ma ogromne znaczenie geopolityczne i geoekonomiczne. W wyniku kryzysu COVID-19 wszystkie regiony świata są w różnym stopniu dotknięte konsekwencjami zakłóceń w światowych łańcuchach dostaw.

Jakie mogą być skutki zakłócenia łańcuchów dostaw, pokazało zablokowanie Kanału Sueskiego przez kontenerowiec Ever Given. Kanał Sueski, znajdujący się w Egipcie i łączący Morze Czerwone z Morzem Śródziemnym, jest jedną z najważniejszych dróg morskich w światowym handlu. Blokada Kanału Sueskiego uwypukliła słabe punkty handlu europejskiego. Państwowy Zarząd Kanału Sueskiego oszacował utracone przychody na około 16 mln dolarów dziennie. Blokada przyczyniła się do znacznych opóźnień w dostawach ropy naftowej, co negatywnie wpłynęło na ceny energii. Podczas blokady kanału zostało zatrzymanych prawie 400 statków. Mimo że niektóre zostały przekierowane na szlak wokół Przylądka Dobrej Nadziei, ich rejsy trwały o 7–10 dni dłużej, co powodowało dalsze ogromne koszty. Po odblokowaniu kanału pojawiły się problemy logistyczne w portach spowodowane dużą liczbą statków przybywających w tym samym czasie.

Dlaczego najważniejsze szlaki morskie wymagają uwagi?

Kanał Sueski jest tylko jedną z kilku głównych dróg wodnych na świecie, przez które codziennie przepływają tankowce, kontenerowce (jak Ever Given) oraz okręty wojenne. Rocznie przez kanał przepływa do 15 proc. towarów w światowym handlu. Inne ważne kanały i punkty na szlakach morskich to cieśniny tureckie łączące Morze Czarne z Morzem Śródziemnym, cieśnina Bab-el-Mandab łącząca Róg Afryki i Bliski Wschód, jako brama do Morza Śródziemnego i Oceanu Indyjskiego, cieśnina Ormuz, cieśnina Malakka, jako najważniejszy azjatycki punkt krytyczny między Zatoką Perską a portami w Azji, oraz Kanał Panamski. Punkty te nie mają alternatywnych ekonomicznych tras żeglugowych, chociaż istnieją drugorzędne szlaki, przebiegające przez Cieśninę Magellana, Cieśninę Kaletańską, Cieśninę Sundajską i Cieśninę Tajwańską.

Po wybuchu pandemii COVID-19 i powstaniu zakłóceń w globalnych łańcuchach dostaw największe państwa brały pod uwagę zmianę swoich szlaków transportowych i handlowych w celu wyeliminowania pewnych zależności. Alternatywnymi szlakami żeglugowymi mogłyby być projektowane Kanał Nikaraguański lub kanał Kra. Chiny postrzegają te punkty jako strategiczne dla morskiego Jedwabnego Szlaku, ale dążą również do rozwoju arktycznych szlaków żeglugowych, ponadto szlaków lądowych – kolejowych i drogowych – w ramach Inicjatywy Pasa i Drogi jako alternatywy dla zdominowanych przez USA szlaków morskich.

Geopolityczne implikacje globalnych punktów krytycznych

Ze względu na szybką cyfryzację łańcuchów dostaw i infrastruktury portowej globalne szlaki żeglugowe są coraz bardziej narażone na różne zagrożenia – od piractwa, przez konflikty zbrojne, po zagrożenia cybernetyczne i hybrydowe. Granice między światowymi szlakami żeglugowymi a geopolityką coraz bardziej się zacierają. Skutki długotrwałej blokady szlaku w wyniku nagłego incydentu lub konfliktu zbrojnego mogą doprowadzić do gwałtownego wzrostu cen żywności i energii, co z kolei może mieć wpływ na podatne na konflikty obszary świata i prowadzić do buntów społecznych oraz politycznego chaosu. Niektóre z punktów krytycznych są wąskimi szlakami żeglugowymi o dużym natężeniu ruchu – ze względu na ich strategiczne położenie borykają się z problemami bezpieczeństwa międzynarodowego i transgranicznymi zagrożeniami terrorystycznymi.

Główna gra geopolityczna XXI wieku będzie się rozgrywać prawdopodobnie na Morzu Południowochińskim i w rejonie Indo-Pacyfiku. Z kolei punkty krytyczne na szlakach morskich znajdujące się na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej, na Morzu Śródziemnym i Morzu Czarnym zaliczają się do najważniejszych takich punktów na świecie. Mapa morskich szlaków tranzytu ropy naftowej pokrywa się w znacznym stopniu z mapą szlaków światowego handlu żywnością, co może być kolejnym źródłem możliwych problemów w przyszłości. Długotrwałe zakłócenia w jednym z kluczowych punktów mogą mieć katastrofalne skutki dla światowego bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego.

Jakie to ma znaczenie dla Europy?

W strategii bezpieczeństwa morskiego UE określono, że zakłócenie globalnych łańcuchów dostaw jest jednym z czynników mających wpływ na Europę. W związku z tym swobodny przepływ szlakami łączącymi Europę z regionem Indo-Pacyfiku ma dla europejskiej gospodarki kluczowe znaczenie. Za pośrednictwem szlaków morskich odbywa się około 90 proc. europejskiego handlu. Dla Europy Kanał Sueski jest jednym z najważniejszych geostrategicznych połączeń z regionem Indo-Pacyfiku. Kilka państw UE, takich jak Francja, Holandia i Niemcy, opublikowało polityki i wytyczne dotyczące Indo-Pacyfiku, aby zapewnić bezpieczeństwo i swobodę żeglugi światowej.

W dzisiejszym złożonym świecie jeden globalny gracz nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa światowych szlaków dostaw. Dążenie do zdobycia przewagi w czwartej rewolucji przemysłowej wymaga samowystarczalności w zakresie krytycznych technologii i globalnych łańcuchów dostaw. Swoją politykę w tym zakresie będą zmieniać USA, które zaczną przenosić produkcję z Chin do zaufanych krajów partnerskich. Przenoszenie produkcji z Chin rozważają także Japonia i Unia Europejska. W dłuższej perspektywie czasowej prawdopodobnie powstaną dwie równoległe sieci łańcuchów dostaw – jedna skupiona wokół USA, druga wspierana przez Chiny.

.Globalne szlaki morskie są bezpieczne dzięki aktywnemu zaangażowaniu USA i ich sojuszników m.in. w regionie Indo-Pacyfiku. Potęgi gospodarcze o wrogich zamiarach mogą jednak przejąć kontrolę nad jednym z punktów krytycznych i zablokować go – z katastrofalnymi skutkami dla i tak już osłabionych łańcuchów dostaw. Światowy handel jest w coraz większym stopniu uzależniony od morskich punktów strategicznych – zakłócenia w nich mogą łatwo doprowadzić do zakłóceń światowych dostaw żywności i na rynkach energii, a także pogrążyć niektóre regiony w politycznym chaosie.

Velina Tchakarova
Tłumaczenie: Anna Popławska