Trójmorze jest naszą wspólną szansą

Badania naukowe i innowacje odgrywają kluczową rolę w strategii rozwoju i zatrudnienia Unii Europejskiej. Pozwolą sprostać takim wyzwaniom, jak zmiany klimatyczne, bezpieczeństwo energetyczne, zdrowie publiczne, warunki życia i pracy. To także szansa dla krajów Trójmorza – pisze Prof. Teodor SEDLARSKI

.Komisja Europejska przyjęła niedawno komunikat zatytułowany Europejska strategia współpracy międzynarodowej w zmieniającym się świecie, który bazując na celach strategii lizbońskiej, zakłada ustanowienie przywódczej pozycji UE w zakresie nowych rozwiązań we współczesnym, przechodzącym transformacje świecie.

Badania i innowacje gromadzą rozmaitych interesariuszy, instrumenty oraz strategie polityczne na szczeblu lokalnym, regionalnym oraz europejskim. Strategie te muszą łączyć się wzajemnie, by tworzyć spójne i korzystne środowisko rozwoju i implementacji. Uzupełniać powinien je również szereg instrumentów finansowych, mających na celu wsparcie owych strategii oraz ich skuteczności. To zaś wymaga połączenia różnych lokalnych i regionalnych ekosystemów badań i innowacji stymulujących innowacyjność w łańcuchu wartości UE. Ponadto tradycyjną metodę współpracy otwartej można poszerzyć o model otwartej nauki i otwartej kooperacji międzynarodowej. W ten sposób będziemy w stanie zagwarantować właściwe odpowiedzi na problemy globalne. Europa jest przecież domem dla około 7 proc. światowej populacji, posiada 20-procentowy udział w światowych inwestycjach na rzecz badań, rozwoju i innowacyjności oraz wytwarza jedną trzecią wszystkich publikacji badawczych najwyższej jakości.

Europa jest światowym liderem w badaniach naukowych, lecz pomimo wysokiej liczby proponowanych rozwiązań jej wskaźnik rozwoju i implementacji innowacji jest niski. Europa jest relatywnie dobra w zakresie zwiększania i utrzymywania wartości istniejących już produktów, usług czy procesów w tzw. innowacji przyrostowej. Jednak wiodąca pozycja w przemyśle wymaga generowania innowacji przełomowych. Jest to jedyny sposób na tworzenie zupełnie nowych produktów, usług, modeli biznesowych czy rynków. Takie obszary jak sztuczna inteligencja, centra komputerów dużej mocy (superkomputery i superkomputery w sieci), gospodarka danych – dadzą Europie możliwość wybicia się dzięki najbliższej fali innowacji.

Różnice we wskaźniku rozwoju i funkcjonowaniu ekosystemów w UE nie pomagają w przeprowadzeniu szybkiej transformacji, potrzebnej, by stawić czoła współczesnym problemom. Można zaobserwować bowiem znaczące różnice w kwestii spójności systemów innowacji. Stabilność danego systemu innowacji w dużym stopniu odzwierciedla funkcjonowanie regionalnych systemów innowacji. W związku ze zróżnicowanym rozwojem gospodarczym poszczególnych krajów członkowskich rozbieżności bywają niekiedy brutalne. Aby je zminimalizować, potrzebujemy instrumentów wspierających regionalne systemy innowacji na różnych szczeblach – zarówno narodowym, jak i międzynarodowym. Instrumenty te przydadzą się przy opracowywaniu rozwiązań i koncepcji produkcyjnych, szczególnie w krajach uważanych za małych lub umiarkowanych innowatorów według Europejskiego Rankingu Innowacyjności. Łączenie zasobów i wdrażanie docelowych inicjatyw umożliwi osiągnięcie całościowego postępu w tym zakresie oraz budowę kluczowych ekosystemów innowacji, które będą mogły funkcjonować również jako części sieci. Dzięki temu powstanie odpowiednie środowisko dla rozwoju B+R, w którym partnerzy będą w stanie opracować satysfakcjonujące odpowiedzi na istniejące bądź nowe wyzwania. Pod tym względem wspólne działania mogą znacząco zwiększyć dostęp do wiedzy, kwalifikacji oraz międzynarodowego łańcucha wartości.

Zalety Inicjatywy Trójmorza mogą być zatem omawiane w kontekście wzmacniania gospodarek regionalnych, w tym również ekosystemów innowacji. Inicjatywa powstała jako projekt polityczny 12 krajów członkowskich UE (Bułgarii, Austrii, Chorwacji, Czech, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji i Słowenii). Wciąż nie jest w pełni zinstytucjonalizowana i rozwija się jako platforma praktycznej współpracy pomiędzy krajami regionu Bałtyku, Adriatyku i Morza Czarnego. Inicjatywa służy jako instrument kooperacji regionalnej i przyspieszonego rozwoju regionu.

Gospodarki krajów Trójmorza szacuje się w sumie na 1,8 biliona euro (według cen bieżących) pod względem PKB (13,5 proc. gospodarki UE) oraz na 14,3 tys. euro per capita, czyli dwa razy mniej niż PKB per capita w Unii Europejskiej. Mimo to gospodarki te rozwijają się szybciej niż w krajach o wyższych dochodach – od utworzenia Inicjatywy Trójmorza w 2019 r. średni wzrost wynosi około 3,5 proc. Jeśli uda się ten wskaźnik utrzymać, całkowita wartość krajów 3SI wzrośnie do ok. 2,5 biliona euro w 2030 r.

Można jednak zaobserwować rozbieżności w potencjale i wydajności innowacji pomiędzy krajami regionu – niektóre z nich znajdują się daleko w tyle, jeśli chodzi o przewidziane inwestycje. W związku z tym trzeba nowego rodzaju współpracy, która będzie przeciwdziałać powolnemu rozwojowi produkcji zarówno w całej Europie, jak i w regionach o wolniejszym tempie wzrostu ekonomicznego. Pod tym względem Inicjatywa 3SI mogłaby wpłynąć na poprawę sytuacji. Inwestycje na rzecz realizacji Inicjatywy powinny być odpowiednio przekazywane poprzez projekty docelowe i uwzględniać potrzeby lokalne.

Głównymi założeniami Inicjatywy Trójmorza są: przyspieszony wzrost gospodarczy krajów partnerskich; wdrożenie wspólnych strategii w celu uatrakcyjnienia regionu dla międzynarodowych rynków finansowych; bezpieczeństwo energetyczne i stworzenie dobrze połączonego, wydajnego i konkurencyjnego rynku energetycznego z możliwością wyboru dostawcy; infrastruktura cyfrowa i zapewnienie inteligentnych rozwiązań wymiany danych, a także opracowanie wydajniejszego wykorzystania informacji w celu obniżenia emisji dwutlenku węgla, a następnie osiągnięcia całkowitej neutralności węglowej.

Priorytety to energetyka, transport i połączenia cyfrowe, transponowane w projektach wspólnych. Aby zostały poprawnie wdrożone, Trójmorze potrzebuje wspólnej strategii, lepszej koordynacji i współpracy pomiędzy zainteresowanymi stronami, a także sprawnej kooperacji w razie potrzeby. Bułgaria dołączyła do planu również możliwość wspólnego działania w zakresie innowacyjności, nauki i edukacji, co zostało pozytywnie przyjęte przez resztę krajów partnerskich.

Stronami zainteresowanymi mogą być różne struktury publiczne lub prywatne, wspierające badania naukowe i innowacje. Przykładowo, w ramach 3SI agencje państwowe (i podobne instytucje) 12 krajów partnerskich mogą być postrzegane jako specyficzny rodzaj interesariuszy w kwestii dużych projektów z sektora energetycznego, transportowego czy cyfrowego. Struktury te będą stanowić uzupełnienie nie tylko pod względem dostarczania wiedzy, gdy zachodzi taka potrzeba, ale i pod względem dodatkowych inwestycji w ramach finansowania mieszanego. Co więcej, owe struktury mogą przeprowadzać niezależną ocenę dostępnego potencjału innowacji i zaangażowanego w implementację danego projektu. W Bułgarii zajmuje się tym Państwowa Agencja Badań i Innowacji.

Taki rodzaj sieci interesariuszy ma szansę zaprezentować najlepsze rozwiązania pod kątem zarządzania dużymi projektami inwestycyjnymi oraz rozpowszechnić nową wiedzę naukową uzyskaną w wyniku wdrożenia projektów docelowych, gwarantując tym samym przepływ informacji. Zdobyte doświadczenia mogą być przekazywane dalej, ponieważ mogą okazać się przydatne na etapie implementacji projektu. Różne dziedziny, takie jak zdrowie, gospodarka cyfrowa, gospodarka oszczędzająca zasoby, energetyka i klimat, inteligentne sieci, cyberbezpieczeństwo, farmacja i biotechnologia, sztuczna inteligencja, produkty nano, a także turystyka, rolnictwo czy przemysł spożywczy również stanowią pola współpracy, w których udziały mają agencje państwowe. Kwestia ta została poruszona na szczycie w Sofii.

Wdrażanie wspólnych projektów w ramach programów Wspólnoty, a także inicjatyw UE czy transeuropejskich może być również postrzegane jako pole kooperacji, co przyczyni się do rozwoju Trójmorza. Prawdziwą szansą na ustanowienie partnerstwa będzie wykorzystanie sieci superkomputerów w wybranych krajach partnerskich w celu zabezpieczenia niezawodnego i szybkiego przetwarzania ogromnych baz danych, potrzebnych do rozwoju wspólnych obszarów.

Analiza danych jest bowiem sednem wielu współczesnych dziedzin badawczych – rozwoju sztucznej inteligencji, modelowania klimatu, kryptografii. Trzy z ośmiu lokalizacji wybranych na centra superkomputerów znajdują się w krajach 3SI – Czechach, Słowenii i Bułgarii. Centra mogą łączyć się z wysokowydajną paneuropejską siecią komputerową GÉANT. Istnieje również możliwość stworzenia ośrodków wiedzy naukowej w oparciu o wspólne obszary zainteresowań, koncentrujących badania i potencjał innowacyjny, a ostatecznie doprowadzających do przełomowych odkryć. Ośrodki te powinny być stworzone po ostrożnej analizie dostępnych zasobów – ludzkich, finansowych i infrastrukturalnych – oraz w towarzystwie odpowiednich instrumentów finansowych.

.Stworzenie silnych ekosystemów innowacji poszczególnych krajów partnerskich to niewątpliwie interesujące zadanie. Posłużą one bowiem jako fundament pod przyszłe obszary inwestycji i projekty docelowe.

Teodor SEDLARSKI
Współpraca: prof. Albena Vutsova i Martin Danovsky