"Human Vaccines Project. Szczepionki ratują miliony istnień"

Szczepionki to jeden z największych sukcesów w historii zdrowia jednostek i zbiorowości. Pomagają uwolnić naszą planetę od plagi ospy wietrznej, są w stanie zwalczyć polio, każdego roku zapobiegają śmierci milionów ludzi, łagodzą cierpienia i zmniejszają koszty spowodowane chorobami zakaźnymi.

.Jednak na wiele chorób szczepionek jeszcze nie mamy. Ponadto metody, które we wcześniejszych badaniach okazywały się skuteczne, nie sprawdzają się w przypadku bardziej skomplikowanych bakterii i wirusów, takich jak HIV, które rozwinęły wielorakie mechanizmy omijania systemu immunologicznego.Postępy biomedycyny i techniki sprzyjają rozwojowi wakcynologii, zapoczątkowując kolejne generacje szczepionek. W latach 50. przełomem było namnażanie wirusów w hodowlach tkankowych; powstały dzięki temu szczepionki przeciw odrze, polio i innym chorobom, zawierające zarówno wirusy żywe, atenuowane (unieszkodliwione), jak i inaktywowane (zabite). W latach 80. metoda rekombinacji DNA pozwoliła opracować szczepionkę przeciw żółtaczce typu B i brodawczakowi ludzkiemu.

Zsekwencjonowanie genomu człowieka przeprowadzone po raz pierwszy na przełomie XX i XXI wieku doprowadziło do powstania „odwrotnej wakcynologii”. Bazuje ona na komputerowej analizie genomu patogenu pozwalającej wyszukać znacznie większą liczbę potencjalnych celów ataku przeciwciał, niż to było możliwe wcześniej; w ten właśnie sposób udało się opracować szczepionkę przeciw zapaleniu opon mózgowych typu B.

.Ostatnie dziesięciolecie przyniosło znaczne postępy we wspomaganych systemowo badaniach nad szczepionkami, w biologii syntetycznej, biologii systemowej i monitorowaniu odporności. Jednak przełożenie tych osiągnięć na rozwój szczepionek kolejnej generacji wciąż jest trudne, bo nadal nie poznaliśmy do końca mechanizmów reakcji odpornościowej człowieka chroniącej go przed konkretnymi bakteriami, wirusami czy pasożytami.

Z grupą ośmiu naukowców zaproponowaliśmy powołanie nowej inicjatywy badań klinicznych opartych na immunologii człowieka, o nazwie Human Vaccines Project.

W lutym 2014 roku najwybitniejsi naukowcy i specjaliści w dziedzinie zdrowia publicznego spotkają się w La Jolla w Kalifornii, by opracować plan identyfikacji, hierarchizacji i – co najważniejsze – rozwiązywania najpoważniejszych problemów utrudniających obecnie prace nad szczepionkami przeciw chorobom takim jak AIDS, gruźlica i malaria.

Projekt taki będzie oznaczał zmianę systemu badań. Obecnie proces ten jest długi (często od pomysłu do rejestracji szczepionki upływa kilkadziesiąt lat), prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu niewielkie (z powodu ograniczonych możliwości wykorzystania wyników badań na zwierzętach w przewidywaniu reakcji immunologicznej i skuteczności u człowieka), a koszty wysokie, często idące w miliony dolarów na badania nad jedną tylko szczepionką.

W ciągu zaledwie kilku ostatnich lat fiaskiem skończyły się na przykład prace nad wieloma szczepionkami przeciw HIV, dendze, opryszczce, gruźlicy i gronkowcowi złocistemu, kosztujące w sumie ponad miliard dolarów. Zainwestowanie tych pieniędzy w ciągu następnej dekady w skoordynowane badania nad najpoważniejszymi problemami zdecydowanie przyspieszyłoby poszukiwania skutecznych rozwiązań, z dobrym skutkiem dla zdrowia jednostek i zbiorowości.

.Największym bodaj wyzwaniem jest wirus HIV, ponieważ ukrywa się przed systemem immunologicznym, wykorzystując swoje ogromne zróżnicowanie genetyczne. Dzięki najnowszym odkryciom naukowcy zidentyfikowali jednak niezmienne części wirusa, określili budowę jego cząsteczki i podjęli prace nad nową generacją szczepionek, starając się wyodrębnić przeciwciała, które te właśnie części będą atakować, by zapobiec zakażeniu. Jednak rozwój badań nad szczepionką przeciw HIV, tak jak przeciw kilku innym chorobom, wciąż jest trudny, bo testy na zwierzętach nie przynoszą prostych wniosków, jak wywołać pożądane reakcje odpornościowe u ludzi.

Prace nad szczepionkami i radykalne zmniejszenie ich kosztów mogą ułatwić dwa niedawne odkrycia. W biologii syntetycznej szybki rozwój szczepionek opartych na kwasach nukleinowych oznacza, że więcej proponowanych rozwiązań szybciej przechodzi od etapu projektu do testów. W biologii systemowej wysokowydajne technologie zwiększyły liczbę parametrów genetycznych i immunologicznych analizowanych podczas prób. Taka metoda pozwala przewidzieć skuteczność opracowywanej nowej szczepionki przeciw żółtej febrze i grypie w ciągu kilku dni od szczepienia; dotychczas okres ten trwał zwykle kilka miesięcy, a nawet lat.

Szczepionki już zapobiegają śmierci około 2-3 milionów ludzi rocznie, chronią przed cierpieniem, zmniejszają obciążenia nakładane na systemy opieki zdrowotnej i umożliwiają szybszy rozwój ekonomiczny i społeczny.

Jak wynika z analiz, włączenie choćby częściowo skutecznych szczepień przeciw AIDS do stosowanych procedur profilaktycznych i leczniczych może radykalnie obniżyć wskaźnik zakażeń wirusem HIV.

Desmond Tutu, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, jeden z najżarliwszych zwolenników walki z HIV/AIDS, napisał niedawno: „Musimy jak najkorzystniej spożytkować naukowe postępy ostatniego półwiecza, dzięki którym szczepionki przeciw innym, możliwym do uniknięcia chorobom stały się najpotężniejszą i najbardziej opłacalną obecnie inwestycją w ochronę zdrowia”.

Taka idea przyświeca Human Vaccines Project – pomysłowi jeszcze dziesięć lat temu niewyobrażalnemu. Dziś technologiczne postępy w pracach nad szczepionkami i w monitorowaniu odporności rzeczywiście pozwalają nam na badania, które mogą dokonać przełomu w profilaktyce.

Wayne C.Koff

Tekst pochodzi z portalu Project Syndicate Polska, www.project-syndicate.pl publikującego opinie i analizy, których autorami są najbardziej wpływowi międzynarodowi intelektualiści, ekonomiści, mężowie stanu, naukowcy i liderzy biznesu.