.W zespole regularnie piszącym teksty dla działu Piękno Nauki na portalu wszystkoconajwazniejsze.pl podsumowujemy rok 2015 — oceniamy, jaki był on dla nauki. Ja rok ten zapamiętam jako czas wielkich triumfów, ale też rosnących niepokojów. Niewątpliwie spektakularny przelot sondy New Horizons nad powierzchnią Plutona czy też odkrycie nowego gatunku hominidów to wydarzenia, które na trwałe zmienią nasze rozumienie świata. Opracowana niedawno technologia edytowania genomu daje nam całkiem nowe możliwości radzenia sobie z niedoskonałościami ludzkiego organizmu i leczenia chorób na poziomie DNA. Pozwala także na całkowite wyeliminowanie malarii, choroby trapiącej miliony ludzi na świecie. Z drugiej strony — coraz większa oporność bakterii na stosowane bez umiaru antybiotyki, wybuchy kolejnych epidemii czy też coraz widoczniej zmieniający się klimat pokazują, że mamy ciągle wiele do zrobienia. Świat to niezwykle skomplikowany system naczyń połączonych, który dynamicznie się zmienia, reagując także na działalność ponad 7 miliardów przedstawicieli homo sapiens. Naukowcy starają się zrozumieć te procesy, byśmy mogli w miarę możliwości ograniczyć nasz wpływ na środowisko, a także bronić się przed negatywnymi zjawiskami.

Nauka daje odpowiedzi na pytania nurtujące nas od tysiącleci, ale też musi się zmierzyć z wyzwaniami, o których nie wiedzieliśmy jeszcze wczoraj.

W minionym roku świętowaliśmy stulecie ogólnej teorii względności, opisującej, jak masa i energia zakrzywiają czasoprzestrzeń. W 2015 roku wypadła także 110. rocznica annus mirabilis — dwunastu niezwykłych miesięcy, w czasie których 26-letni Albert Einstein opublikował cztery artykuły zmieniające paradygmaty rzeczywistości, pozwalające na powstanie m.in. fotografii cyfrowej a przy okazji dające mu Nagrodę Nobla. Naukowcy do dziś, 60 lat po jego śmierci, inspirowani są odkryciami tego pracownika urzędu patentowego.

Rok 2015 uświadamiał nam ponadto, że nauka musi czerpać z benedyktyńskiej cierpliwości i pokory. Misje kosmiczne, takie jak ta badająca Plutona czy też lądowanie Philae na komecie 67P/C-G, to praca wielkich zespołów przez kilkanaście lat. Nowy stellarator Wendelstein 7-X uruchomiony w grudniu tego roku w Greifswaldzie to kolejny krok do realizacji marzenia mającego już ponad pół wieku — o niewyczerpalnych zasobach energii. Reaktor termojądrowy próbuje „ukraść” gwiazdom „pomysł” na wytwarzanie energii — badania prowadzą tysiące ludzi skupionych w laboratoriach od Stanów Zjednoczonych po Australię i Chiny.

Dziś odkryć nie dokonują geniusze odizolowani od świata w wieżach swoich myśli. XXI wiek to czas kolektywnego badania rzeczywistości.

Marcin JAKUBOWSKI

Prof. Grzegorz WROCHNA: Polska gospodarka kosmiczna
Prof. Grzegorz WROCHNA

Prof. Grzegorz WROCHNA

Polska gospodarka kosmiczna

Rozdrobnienie polskiego sektora kosmicznego może stać się zaletą, bo daje dużą elastyczność, umożliwia szybkie reagowanie na pojawienie się nowych technologii czy potrzeb rynkowych.

Paul KINGSNORTH: Technokraci porwali ekologię. I sprowadzili nas na manowce
Paul KINGSNORTH

Paul KINGSNORTH

Technokraci porwali ekologię. I sprowadzili nas na manowce

Jesteśmy w okresie, który może się okazać ostatecznym triumfem racjonalnego człowieka. Wybudowana przez niego wieża prawie sięgnęła sklepienia świata. Z każdej starej opowieści ludzkości można wysnuć, co się dalej wydarzy.

Jędrzej STĘPIEŃ: ChatGPT a przyszłość edukacji
Jędrzej STĘPIEŃ

Jędrzej STĘPIEŃ

ChatGPT a przyszłość edukacji

ChatGPT będzie mieć działanie podobne do rewolweru na Dzikim Zachodzie, zwanym po upowszechnieniu „wielkim wyrównywaczem”. Nasze wykształcenie i wszelkie przewagi nabyte w pocie czoła w szkołach i na kursach ulegną dewaluacji.

Prof. Anna WOJCIUK: Imperia wiedzy w stosunkach międzynarodowych
Prof. Anna WOJCIUK

Prof. Anna WOJCIUK

Imperia wiedzy w stosunkach międzynarodowych

Oświata i nauka wyraźnie należą do dziedzin życia, w których zderzenia odmiennych wartości z porządkami aksjologicznymi są dziś szczególnie wyczuwalne, a ich wynik będzie miał decydujący wpływ na przyszłość państw, społeczeństw i stosunków międzynarodowych.

Prof. Andrzej JAJSZCZYK: Badania naukowe zmieniają nasz świat
Prof. Andrzej JAJSZCZYK

Prof. Andrzej JAJSZCZYK

Badania naukowe zmieniają nasz świat

Najbardziej ambitne europejskie projekty badawcze realizowano w trzech dużych obszarach nauki: naukach o życiu, naukach ścisłych i technicznych oraz naukach społecznych i humanistycznych.

Prof. Piotr CZAUDERNA: Skąd się bierze „człowieczeństwo”? Svante Pääbo i Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny
Prof. Piotr CZAUDERNA

Prof. Piotr CZAUDERNA

Skąd się bierze „człowieczeństwo”?
Svante Pääbo i Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny

Przyjęło się uważać, iż Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny przyznaje się raczej za odkrycia, które mają potencjalnie praktyczne znaczenie. Tymczasem nagroda dla Svante Pääbo idzie pod prąd tej tendencji, bo praktyczne znaczenie jego odkryć jest nieco ograniczone. Z drugiej jednak strony z pewnością międzynarodowe środowisko genetyków, paleontologów i antropologów odczuło wielką radość i satysfakcję. Na pewno dzięki dokonaniom noblisty poznaliśmy lepiej nasze biologiczne i ewolucyjne korzenie.

Prof. Marek SANAK: Nagroda Nobla dla twórcy paleogenomiki
Prof. Marek SANAK

Prof. Marek SANAK

Nagroda Nobla dla twórcy paleogenomiki

Niewielu współczesnych naukowców może się pochwalić odkryciem nowego gatunku człowieka, opisaniem sekwencji jego genomu na podstawie kilku fragmentów kostnych znalezionych w jaskiniowych osadach oraz wykazaniem u ludzi współczesnych domieszki sekwencji genetycznej wymarłych gatunków człowieka.

Prof. Jan P. HUDZIK: Ranking szanghajski i polskie uczelnie
Prof. Jan P. HUDZIK

Prof. Jan P. HUDZIK

Ranking szanghajski i polskie uczelnie

Na liście szanghajskiej – przywoływanej i relacjonowanej na łamach „Wszystko co Najważniejsze” – znalazło się w tym roku kilka naszych uczelni. Zanim jednak zaczniemy otwierać szampana, zastanówmy się może przez chwilę, kim jesteśmy i kim chcemy być w tak zwanej światowej nauce?

Prof. Michał KLEIBER: Najlepsze uczelnie w najnowszym rankingu szanghajskim. Miejsce dla uczelni z Polski
Prof. Michał KLEIBER

Prof. Michał KLEIBER

Najlepsze uczelnie w najnowszym rankingu szanghajskim.
Miejsce dla uczelni z Polski

Ranking szanghajski to od lat jedno z najważniejszych źródeł pozwalających na rozpoznanie najlepszych uczelni świata. O liście szanghajskiej i rankingach najlepszych uczelni, w których pojawiają się także polskie uczelnie wyższe – w tygodniu, w którym upubliczniono najnowsze wydanie rankingu S
szanghajskiego.

Prof. Andrzej JAJSZCZYK: Sukces nauki zaczyna się w szkole
Prof. Andrzej JAJSZCZYK

Prof. Andrzej JAJSZCZYK

Sukces nauki zaczyna się w szkole

Słabość nauki nie jest konsekwencją niskich nakładów na nią. Ma znacznie głębsze korzenie, wiąże się to z niedostatkami kształcenia na szczeblu podstawowym i średnim.

Prof. Michał KLEIBER: Walka ze zmianami klimatu. Damy radę?
Prof. Michał KLEIBER

Prof. Michał KLEIBER

Walka ze zmianami klimatu. Damy radę?

Wzrost światowych cen energii może wywołać w wielu krajach poważne niepokoje społeczne krytyczne wobec całej polityki proklimatycznej. W Unii Europejskiej – w szczególności programu Fit for 55.