Koniec pandemii?

Tylko w wyniku sprawiedliwej dystrybucji szczepionek

Problem nierówności w dostępie do szczepionek jest trudny do rozwiązania. Ale bez szczepień w krajach rozwijających się nie uda się pokonać koronawirusa – piszą Indermit GILL i Michele RUTA.

.Według najnowszego raportu dotyczącego światowych perspektyw ekonomicznych „Global Economic Prospects Report” do końca 2022 roku świat będzie w najlepszym razie „wyleczony” w połowie. Koniec pandemii nie jest możliwy, głównie za sprawą nierównego dostępu do szczepionek przeciwko COVID-19. W krajach o niskich dochodach przynajmniej jedną dawkę szczepionki otrzymało mniej niż 10 proc. ludzi. Dla porównania w krajach o wysokim dochodzie odsetek ten wynosi około 80 proc. Wskaźnik szczepień pozostaje nierówny w krajach o średnim dochodzie, których populacja łącznie wynosi 5 miliardów. Dodatkowym zagrożeniem jest pojawienie się wariantu Omikron.

Problem dostępu do szczepionek można przedstawić w trzech aspektach: produkcji, handlu i świadczenia opieki zdrowotnej. Ten artykuł poświęcony jest dwóm pierwszym zagadnieniom, choć w wielu krajach najsłabszym ogniwem jest często kwestia trzecia.

Pod koniec 2021 r. światowa produkcja szczepionek osiągnęła poziom 12 mld dawek, co nie wystarczy do objęcia szczepieniami 7,9 mld całej populacji (z uwzględnieniem dawek przypominających). Dystrybucja jest nierównomierna. Na przykład z 4 miliardów dawek szczepionki Pfizer-BioNTech zaplanowanych na 2021 rok prawie 70 proc. zostało wykupione przez kraje o wysokim dochodzie. Zwiększenie produkcji szczepionek jest oczywistym priorytetem, ale w perspektywie krótkoterminowej wiąże się to z poważnymi ograniczeniami. Zaawansowaną zdolność technologiczną do produkcji szczepionek posiada obecnie mniej niż 20 krajów.

.Połączenie krótkoterminowych ograniczeń produkcyjnych oraz praktyki dokonywania wcześniejszych zakupów szczepionek przez kraje o wysokich dochodach oraz część krajów o średnich dochodach powoduje, że państwa rozwijające się mają do dyspozycji mniejszą partię.

Handel międzynarodowy jest niezbędnym elementem dystrybucji szczepionek przeciwko COVID-19 w ramach złożonych transgranicznych łańcuchów dostaw. Jednak jest on utrudniany przez różne polityki handlowe państw, różnice w przepisach prawnych oraz skomplikowane i powolne procedury związane z przepływem produktów przez granice. Przykładowo od początku pandemii wzrosła liczba ograniczeń eksportu produktów medycznych – w październiku 2021 r. było to 147 barier. Około 50 z nich stanowiły ograniczenia wywozowe dotyczące szczepionek i produktów związanych z ich produkcją i dystrybucją.

Bariery handlowe w postaci wyzwań logistycznych są kolejnym czynnikiem tworzącym wąskie gardła. Na przykład niekomercyjne próbki, które producenci szczepionek wysyłają do wyspecjalizowanych laboratoriów za granicą w celu przeprowadzenia testów i kontroli jakości, zwykle podlegają tym samym procedurom importowym i eksportowym co przesyłki komercyjne. Powoduje to kolejne opóźnienia w produkcji i dystrybucji.

Skomplikowane umowy zakupu, ograniczenia eksportowe i zatory spowodowane regulacjami doprowadzają ponadto do marnowania szczepionek. Jak dotąd około 50 mln dawek straciło ważność. Za dwa miesiące straci ważność kolejne 200 mln dawek.

Koniec pandemii nie jest więc w zasięgu wzroku. Problem nierówności w dostępie do szczepionek jest trudny do rozwiązania, ale można podjąć działania zaradcze, które mogą przyczynić się do poprawy sytuacji.

Polityka wspierania produkcji. Zwiększenie produkcji wymaga stałego wsparcia rządowego, umożliwiającego poprawę produkcyjnych zdolności firm. Może to jednak nie wystarczyć. Konkurencja między firmami farmaceutycznymi i biotechnologicznymi utrudniła współpracę twórców szczepionki z firmami dysponującymi wolnymi mocami produkcyjnymi. Utworzenie platformy łączącej sektor prywatny i publiczny dałoby więcej możliwości partnerskich, takich jak wykorzystanie przez firmę Pfizer-BioNTech obiektów firmy Sanofi we Francji.

Polityka wspierania handlu. Aby zwiększyć skalę produkcji, konieczne są sprawnie funkcjonujące łańcuchy dostaw szczepionek. Bieżące prace prowadzone przez Bank Światowy, WTO i inne podmioty mają na celu zidentyfikowanie głównych przeszkód regulacyjnych i pomoc rządom w ich usuwaniu. Równocześnie należy też wprowadzić zabezpieczenia chroniące przed nadużywaniem ograniczeń eksportowych. Trwające obecnie negocjacje w ramach WTO dostarczą istotnych wskazówek na temat tego, jak dalece kraje są skłonne do podejmowania działań na rzecz redukcji wąskich gardeł poprzez zmianę przepisów utrudniających handel i sprzyjających nadużywaniu ograniczeń wywozowych.

Polityka wspierania równości. Na koniec należy dodać, że same siły rynkowe nie wystarczą, by zwiększyć dostęp do szczepionek w krajach o niskich dochodach. Bank Światowy przeznaczył 6 miliardów dolarów – z czego dużą część dla Afryki – na sfinansowanie wprowadzenia szczepionek w ponad 60 państwach. Projekty w ramach tej pomocy obejmują zwiększanie potencjału sektora zdrowia, tworzenie łańcuchów chłodniczych, zwiększanie zasięgu informacyjnego oraz nadzór. Projekty te służą również zapobieganiu marnotrawieniu szczepionek. Wielostronna Grupa Zadaniowa Liderów utworzona przez szefów Banku Światowego, WTO, Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) z pewnym powodzeniem wzywa bogate kraje i firmy farmaceutyczne do przekazywania darowizn, ale wciąż potrzeba ich więcej. Dotąd podarowano około 1,3 miliarda dawek, jednak niewiele z tego dotarło do krajów ubogich.

.Przywrócenie wzrostu gospodarczego i postęp w eliminowaniu ubóstwa wymagają sprawiedliwego dostępu do szczepionek w krajach rozwijających się. Nie jest to tylko kwestia moralna. Nierówność w dostępie do szczepionek stanowi zagrożenie dla zdrowia wszystkich ludzi. Koniec pandemii nie jest możliwy do osiągnięcia bez rozwiązania tego problemu.

Indermit Gill
Michele Ruta
Tekst pierwotnie opublikowany przez Brookings [LINK]