Dlaczego uchodźcy z Ukrainy są tak chętnie przyjmowani w całej Europie Środkowej i Wschodniej?

Główną siłą napędową postaw antyimigranckich jest postrzeganie imigrantów jako źródło zagrożenia. Najczęściej jako osoby stanowiące zagrożenie postrzega się młodych mężczyzn. Tymczasem migracja Ukraińców jest silnie związana z płcią: z Ukrainy wydostają się przede wszystkim kobiety i dzieci, co neguje ten argument – pisze Lenka DRAŽANOVÁ

.W związku z rosyjską agresją Rosji na Ukrainę kraje Europy Środkowej i Wschodniej muszą stawić czoła bezprecedensowej liczbie uchodźców przekraczających ich granice. Przykładem jest Polska, która w ostatnich latach przyjmowała stosunkowo niewielką liczbę uchodźców w porównaniu z innymi krajami, a w ciągu zaledwie kilku tygodni stała się jednym z państw o największej populacji uchodźców na świecie.

Zapewne w całej Europie można zauważyć różnice między podejściem do poprzednich fal uchodźców a stosunkiem do uchodźców z Ukrainy. To szczególnie widoczne w świetle niedawnego uruchomienia unijnej dyrektywy w sprawie tymczasowej ochrony, która została zastosowana po raz pierwszy od 2001 roku. Jednak różnica w podejściu do aktualnej fali imigracji w Europie Środkowej i Wschodniej jest szczególnie uderzająca, nawet w porównaniu z resztą Europy. W 2015 roku, podczas tak zwanego „kryzysu migracyjnego”, kraje Europy Środkowej i Wschodniej sprzeciwiły się planom Komisji Europejskiej dotyczącym redystrybucji uchodźców w całej UE i chciały zachować zamknięte granice, co spowodowało poważny rozdźwięk wewnątrz Unii. Obecnie te same kraje są w większości bardzo gościnne wobec uchodźców z Ukrainy, czego wyrazem jest fala oddolnych, wolontariackich akcji humanitarnych. Co się zmieniło i dlaczego ogólna akceptacja Ukraińców jest większa od akceptacji uchodźców z innych krajów w przeszłości?

Niektórzy twierdzą, że różnice między postawą wobec uchodźców z różnych części świata a postawą wobec uchodźców z Ukrainy można przypisać „wrodzonemu rasizmowi” Europy Środkowej i Wschodniej. Nie jest to jednak w żadnym razie wyjątkowa cecha Europy Środkowej i Wschodniej. Zjawisko to widoczne jest bowiem w większości krajów przyjmujących uchodźców. Co więcej, tego rodzaju argumenty pomijają kwestie obywatelstwa i reżimów geopolitycznych, które decydują o swobodzie przemieszczania się w Europie.

Ukraina jest sygnatariuszem Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS) oraz układu o stowarzyszeniu UE-Ukraina z 2014 roku. W przeciwieństwie do obywateli państw trzecich obywatele Ukrainy uzyskali w 2017 roku prawo do bezwizowego wjazdu do strefy Schengen i znaleźli się na drodze do integracji z europejskim rynkiem pracy.

Przede wszystkim jednak analizowanie sytuacji w Europie Środkowej i Wschodniej bez zrozumienia złożoności historycznej i geopolitycznej tego regionu byłoby błędem. Wiele krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które przez większość ubiegłego wieku znajdowały się pod wpływem rosyjskiego imperializmu, postrzegało Rosję jako zagrożenie egzystencjalne. Kraje te zadają sobie teraz pytanie, czy obecny konflikt zakończy się na Ukrainie – wielu mieszkańców Europy Środkowej i Wschodniej wciąż pamięta życie w sowieckiej strefie wpływów. Ludzie ci obawiają się, że także ich kraje mogą być zagrożone. Po inwazji na Ukrainę obawy te wydają się uzasadnione i mobilizują do empatii wobec Ukraińców.

Kontakt interpersonalny jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zmniejszania uprzedzeń między członkami społeczeństw. Ze względu na podobieństwo kulturowe i historyczne, a zwłaszcza ze względu na duże diaspory ukraińskie w regionie mieszkańcy Europy Środkowej i Wschodniej odczuwają pewien rodzaj przywiązania do Ukraińców. Są oni najliczniejszą mniejszością w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Ponadto ogólne doświadczenia związane z imigracją ukraińską były w większości pozytywne, a wiele osób dorastało z Ukraińcami w drugim pokoleniu jako częścią własnych społeczności.

Główną siłą napędową postaw antyimigranckich jest postrzeganie imigrantów jako źródło zagrożenia. Obawy jednostek przed imigracją mogą przybierać na przykład formę niepokoju związanego z bezpieczeństwem i terroryzmem lub strachu przed obciążeniami ekonomicznymi i podatkowymi. Najczęściej jako osoby stanowiące zagrożenie dla bezpieczeństwa i kultury postrzega się młodych mężczyzn. Tymczasem mężczyznom w wieku od 18 do 60 lat zakazano opuszczania kraju, w związku z czym migracja Ukraińców jest silnie związana z płcią: z Ukrainy wydostają się przede wszystkim kobiety i dzieci, co neguje ten argument.

Wiele spośród czynników zidentyfikowanych przez badaczy społecznych jako wpływające na postawy antyimigracyjne – obcość, obawy o bezpieczeństwo, „niezasłużoność” – po prostu nie ma zastosowania w przypadku uchodźców ukraińskich. Przeważają czynniki tradycyjnie związane z postawami gościnnymi, takie jak podobieństwo kulturowe i bliskość z inną grupą, a także empatia oparta na podobieństwie potrzeb.

Obecny konflikt, w przeciwieństwie do konfliktów w Jugosławii, Syrii czy Afganistanie, wydaje się dość jasny i zrozumiały dla opinii publicznej. Łatwo tu wskazać agresora i ofiarę. Może to być jedną z głównych przyczyn pozytywnego nastawienia do uchodźców w Europie Środkowej i Wschodniej.

.Prognozowanie jest w tej chwili trudne, niemniej jednak wydaje się bardzo prawdopodobne, że duża część uchodźców z Ukrainy pozostanie w regionie na dłużej. Musimy zadbać o to, by przyjazne nastawienie do Ukraińców ułatwiało ich integrację. Właściwa integracja w zakresie mieszkalnictwa, włączenie dzieci do systemu edukacji oraz uznawanie kwalifikacji umożliwiających wejście na rynek pracy to warunki wstępne pełnego uczestnictwa uchodźców w przyjmujących ich społecznościach. W dłuższej perspektywie może to przynieść korzyści społeczne i ekonomiczne całemu regionowi Europy Środkowo-Wschodniej.

Lenka Dražanová