uniwersytet

Podłogi, ściany i najdroższe choćby wyposażenie nie wystarczą, by uprawiać naukę. Najważniejsze są pomysły oraz ludzie, którzy mają odwagę wcielić je w życie.

Nie słyszałem pochodzących ze środowiska akademickiego głosów refleksji na temat tego, że nie zdobywamy grantów ERC. Mało kogo interesuje niska pozycja naszych uczelni w międzynarodowych rankingach. Akademickie senaty i rady wydziałów nie podejmują prób zrozumienia przyczyn braku międzynarodowych sukcesów czy wkraczania prokuratorów na uczelnie.

Od nowego roku akademickiego ponownie pojawia się szansa, aby do porzuconej idei konsolidacji powrócić. W większości wrocławskich uczelni we wrześniu kadencję rozpoczęły nowe władze rektorskie. Ułatwienia i korzyści finansowe w zamian za połączenie obiecuje ministerstwo.

Mamy nielicznych dobrych uczonych na słabych i źle sprofilowanych uczelniach. I nie widać nadziei na zmiany. Nawet najwybitniejszy minister nie sprawdzi się w roli trenera selekcjonera setki drużyn, a kapitanowie nie mają ani władzy, ani kompetencji, ani nawet woli zwycięstwa.

Trwa ostry lobbing na rzecz powołania nowego kierunku studiów wyższych, cztero- czy pięcioletnich: „operator call center”. Skomentowałem ten fakt w społecznościówce, nawiązując do dyskusji toczonych na Wszystko co Najważniejsze o upadku akademii, uniwersytetów, szkolnictwa wyższego: „To już jest koniec. Nie ma już nic”. I bardzo szybko otrzymałem pytanie: „A co obecnie warto studiować? Tak według Pana”.

System finansowania w Kalifornii zapewnia edukację wyższą wszystkim chętnym, ale osobom bez wielkich ambicji – edukację stosunkowo tanią. Przy czym „tania” nie musi oznaczać „zła”. Dla studenta, który w przyszłości chce wykonywać rutynową pracę, nie jest bowiem ważne, żeby uczył go wysoko wynagradzany noblista. Ważniejsze jest, żeby poziom zajęć był dostosowany do jego potrzeb i jego możliwości.

W polskim szkolnictwie uniwersyteckim, poza nielicznymi wyjątkami, mamy dziwną przypadłość udawania. Wspaniali wykładowcy, których interesuje nauczanie, najczęściej udają, że prowadzą badania i publikują, a wspaniali naukowcy, których całym życiem jest prowadzenie badań, udają, że uprawiają dydaktykę akademicką (bo muszą przecież odrobić swoją „pańszczyznę dydaktyczną”).

W USA na stanowisko profesora zatrudnia się osoby dojrzałe, o których z dużą dozą pewności można powiedzieć, że już są liderami lub mają potencjał na lidera. U nas zatrudnia się osoby po zrobionym szybko doktoracie, które dają dużą nadzieję, że w przepisowym czasie zrobią habilitację. Tego, żeby kandydat był liderem, nikt nie oczekuje.

„Współczesne uniwersytety o wiele bardziej zaczynają przypominać nowoczesne zakłady przemysłowe, gdzie produktem może okazać się i naukowe osiągnięcie, i magisterski dyplom. O tej właśnie zmianie świadczy też język – pełen najrozmaitszych wskaźników, algorytmów mających zweryfikować dokonania, dążeniem do mierzalnych efektów tak na polach badawczych, jak i w dydaktyce”

„Kto podejmie się naprawy Rzeczypospolitej w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, czyli tam, gdzie kształcone są elity dla przyszłych pokoleń? Może pora rozpocząć debatę na ten temat nie tylko w środowisku akademickim. Być może nadszedł czas na działania reformatorskie na miarę Komisji Edukacji Narodowej w całym obszarze szkolnictwa wyższego oraz badań i rozwoju. Czas na Hugona Kołłątaja XXI wieku”

My w tradycyjnej akademii możemy przyczynić się do kształtowania przyszłości. Aby jednak tak się stało, musimy przestać obsesyjne koncentrować się na elitarnych studentach, instytucjach i wydziałach; musimy przestać uważać siebie za niezastąpionych aktorów świętych ról, a zacząć traktować siebie jak ludzi piastujących pewne funkcje potrzebne społeczeństwu, z których tylko jedna tworzy nową wiedzę.

Uniwersytet nie powinien być miejscem odtwórczego zdobywania informacji. Nie powinien też być instytutem badawczym skupionym na zdobywaniu grantów i prowadzeniu badań. Uniwersytet powinien być miejscem, w którym prowadzi się rozmowy, polemiki, poszukuje się inspiracji. Ktoś powinien pokierować tą rozmową — tym kimś powinien być świetnie przygotowany do tej roli wykładowca akademicki.

Prof. Piotr NOWAK: „Uczeni żyją w ciągłym strachu. Nie jest to strach, jak za Stalina, przed policją polityczną. To zwykła, ludzka obawa o ciągłość zatrudnienia, pośrednio zaś – o ciągłość nauki. Wszystko rozbija się o model finansowania uczelni – o pogłówne – im więcej studentów, tym więcej pieniędzy. Diagnozuję to jako najważniejszą przyczynę osłabienia Akademii”

Lato w pełni. Energetycy wprowadzają 20. stopień zasilania, który dotyka wielkie zakłady przemysłowe, ale i większe uczelnie. Naukowcy odpoczywają bądź nadrabiają zaległości badawcze. Studenci bawią się i pracują. Polityczna kampania nabiera rozpędu, ale mało w niej jakoś dalekosiężnych wizji, a o nauce i szkolnictwie wyższym cisza… Może warto przypomnieć o tym, co najważniejsze?

Zatrudniamy wyłącznie najlepszych. Z całego świata. Hongkongczyków jest u nas zaledwie 20%. Sporo jest Chińczyków, którzy opuścili Chiny wiele lat temu, zrobili doktoraty na Harvardzie czy Stanfordzie, pracowali tam potem w badaniach lub przemyśle wiele lat, a teraz wrócili, bo warunki, jakie im oferujemy są znakomite. I mogą konkurować z tymi oferowanymi przez najlepsze ośrodki na świecie. Inni profesorowie pochodzą z całej reszty świata, znacząca część z USA.

Kto może stanowić największą przeszkodę dla studenckich strajków? Paradoksalnie, twórczy bunt żaków może zostać stłumiony przez ich własne środowisko. Od dawna nie istnieje bowiem coś takiego jak „społeczność akademicka” czy „kultura studencka”.

Przestajemy cenić, szanować, darzyć autorytetem ludzi nauki. Przestajemy uznawać Mistrzów. Cyfryzując wszystko, co się da, zamieniając nasze dokonania i prace w kody, koncentrując się na ilości, a nie jakości, przyczyniamy się do deflacji arystokracji rozumu.

Nad Wisłą nie ma miejsca na kilkanaście uczelni badawczych, ani na większą liczbę uniwersytetów. Ale jest potrzeba funkcjonowania szkół akademickich wspierających potrzeby regionalne, a także wyższych szkół zawodowych skupionych na potrzebach lokalnych rynków pracy.

Czy goniące za sensacją media można zainteresować tak mało atrakcyjnym tematem jak szkolnictwo wyższe? Czy coś poza aferami plagiatowymi czy molestowaniem seksualnym studentek może trafić na jedynkę?

Jeśli zaniedbamy uniwersytet – elitarną wspólnotę wiedzy łączącą mistrzów i uczniów – zostaniemy na zawsze krajem aplikacyjnym, wdrażającym to, co wynaleziono i wymyślono gdzie indziej, a na dodatek pozbawionym kultury.