Tolkien

Od kilkunastu lat niektórzy nieśmiało twierdzą, że powinien zacząć się proces beatyfikacyjny J.R.R. Tolkiena.

Siedem lat temu, wraz z lekturą „Władcy Pierścieni”, zaczęła się właściwa Historia mojego życia. Znajomość z Panem to Dar, który pozwala myśleć o swoim życiu nie jako o ciągu wydarzeń, ale jako o Całości, gotowej do tego, żeby ją (kiedyś) Komuś opowiedzieć.

I recall a scene from the movie in which after the won battle of Azincourt (25th Oct. 1415) where fell ten thousand Frenchmen and only a dozen of dozens of soldiers plus four military leaders from England, the English sing Psalm 115: Non nobis, non nobis Domine, sed nomini tuo da gloriam. The words may also be seen in the upper part of the gate of the Wawel Castle in Krakow. In mediaeval times they were uttered straight before the announcement of a judicial verdict…

W hallu głównym, służącym do przyjmowania gości i relaksu, o zdecydowanym rysie średniowiecznym, artystka umieściła figury rycerzy sprawiających wrażenie, jakby długa noc w karczmie nie pozwalała im już wstać z podłogi. Zakuci w zbroje Elfowie od króla Thranduila, którzy wypili zbyt dużo wina? W sypialniach tajemnicze stworzenia, które mają worki na głowach…

Idąc znowu pod górę na zamek, mijamy Mar’s Wark (wark znaczy tyle co lodging, czyli rezydencja), zrujnowaną siedzibę rodu Erskinów z lat siedemdziesiątych XVI wieku. Erskinowie byli przez pokolenia opiekunami królewskiego zamku w Stirling, jest to więc jakby dom namiestników w Gondorze. Mówi się, że ta imponująca budowla nigdy nie została ukończona. To, co teraz oglądamy, to potężne mury z poczerniałego kamienia; na wieżach oraz nad bramą zachowały się średniowieczne inskrypcje, np. na północnej wieży: The more I stand on open height, My faults more subject are to sight. To chyba nie do końca prawda, bo nie widzieliśmy tego napisu… Ale wieża mówi wierszem!

Bardzo mi utkwiła w pamięci filmowa scena, w której po zwycięskiej bitwie pod Azincourt (25 października 1415 roku), w której padło dziesięć tysięcy Francuzów, a tylko dwanaście tuzinów zwykłych angielskich żołnierzy oraz czterech angielskich wodzów ze znacznych rodów, Anglicy śpiewają Psalm 115: Non nobis, non nobis Domine, sed nomini tuo da gloriam. Słowa tego Psalmu są zapisane nad bramą na Wawel. W średniowieczu wers ów był odczytywany przed ogłoszeniem sądowego wyroku…

Moja wyprawa zaczęła się 16 kwietnia we czwartek o godzinie 15.50, w 71 roku Czwartej Ery Śródziemia, a w 15 roku trzeciego tysiąclecia Naszej Ery. Przedsięwzięcie wymagało najpierw dotarcia do Katowic (mknąc, niczym pociąg pośpieszny…), które jako miejsce zbiórki i sformowania Drużyny mogłyby grać rolę Rivendell, gdyby nie to, że podróżowaliśmy z krainy położonej daleko na wschodzie – na zachód. A skoro na zachód, to do Szarych Przystani.

Moralność i etyka zatem uczą nas mądrych postaw wynikających z uważnego, poważnego i wnikliwego odróżniania dobra od zła, a śmiertelna (i erotyczna!) natura pokazuje, jak cenić życie i jak go czynnie, aktywnie i w sposób zaangażowany bronić.

Magia (religia) ma moc uzdrawiania – symbolizuje ludzkie dążenie i tęsknotę do takiej struktury rzeczywistości, która jest integralna, proporcjonalna i piękna, ale także zrozumiała na poziomie duchowym. Taką samą moc uzdrawiania ma mit. Mit służy godzeniu ze sobą rzeczy, opowieści i światów pozornie nie do pogodzenia.

W Mit wierzy się (albo nie wierzy) ze strachu, że to może być Prawda. A to JEST prawda. Mit jest bardziej prawdziwy niż Historia. A Historia to jeden z najniebezpieczniejszych wymiarów świata człowieka. Zrozumienie tych zależności daje spokój. Jak rzekł Celeborn do Boromira w Lórien: Nie gardź jednak legendami, dziedzictwem odległych wieków, często bowiem się zdarza, że stare niańki przechowują w pamięci wiadomości, które niegdyś największym nawet Mędrcom oddały usługi.

Zepsuty świat, wielokrotnie stojący nad przepaścią, o krok od unicestwienia, doświadcza czasem, wręcz musi doświadczyć, fenomenu nazwanego przez Tolkiena eucatastrophe – nagłego zwrot akcji, niespodziewanego ratunku, zdarzenia, które odwraca bieg losu – symbolem jego jest słowik, którego głos Rob Gilson słyszał w okopach nad Sommą.

Brakuje mi ODZEWU. Reakcji z drugiej strony. Bo tej drugiej strony nie widzę i, jak dotąd, nie mogę też poczuć. Odrobinę jak w teatrze – po stronie publiczności jest ciemność (brak oświetlenia…), choć to nie oznacza braku oznak życia. Zdumiewa mnie jednak stale, że mamy czas na czytanie tekstów na WcN, ale na komentarz już nie bardzo…

Tolkien idzie na front sam, bez towarzystwa przyjaciół czy choćby znajomych, tylko ze słowami Smitha, zawartymi w jednym z jego najbardziej poruszających listów: Modlę się za Ciebie w każdym czasie i w każdym miejscu i obyś przetrwał, obyśmy przetrwali ciężką próbę tych wydarzeń bez utraty naszych sił i determinacji.

Mit skarbu, albo motyw wręczania darów, sam w sobie ciekawy i otwierający spore możliwości interpretacyjne w Hobbicie czy Władcy Pierścieni, okazał się w tym wykładzie pretekstem do opowiedzenia o czymś znacznie szerszym. O tym, jak koncepcja mitu stworzona przez francuskiego uczonego René Girarda i wyrażona w jego dziele Sacrum i przemoc, może mieć zastosowanie do nowego odczytania twórczości Tolkiena.

Henri Cartier – Bresson stwierdził, że dobra fotografia to taka, która pokazuje, co się zdarzyło przed i co się zdarzy po chwili utrwalonej na zdjęciu. Malarstwo Tolkiena to też opowieść, tyle że przy użyciu innych środków niż słowa.

Im dojrzalszy umysł i im bardziej doświadczony czytelnik, tym więcej satysfakcji czerpie z lektury dzieł Tolkiena. Gdy zamykamy „Silmarillion” czy „Władcę Pierścieni”, mamy wrażenie, że PRZEŻYLIŚMY coś wielkiego i niepowtarzalnego.

„Podzielić się pasją do Tolkiena? Dość trudne. Jeśli się tą pasją podzielę, to przestanie być moja. Albo nie będę potrafiła dokładnie odzwierciedlić w słowach wszystkich swoich emocji, myśli i przeżyć”