akademia

Przez wiele lat spieraliśmy się, czy uniwersytet powinien działać jak przedsiębiorstwo, zastanawialiśmy się, czy powinien być kopią sprawnych korporacji, narzekaliśmy na jego niepraktyczne cele. Zdaje się, że przeoczyliśmy debatę nad rolą formacyjną uniwersytetu, przekazem idei itp.

Albo wspólnie zapanujemy nad przyszłością, albo nieprzewidywalna przyszłość zapanuje nad nami. Uniwersytet wciąż pozostaje kluczowym elementem w procesie tworzenia się społeczeństwa wiedzy.

Potrzebujemy miejsca dla naukowców na swobodny rozwój ich badań. Chodzi o stworzenie odpowiedniego środowiska, które zachęci ludzi do wymyślania najlepszych projektów. Badaczom nie można powiedzieć, co mają robić, gdyż w ten sposób zabijemy naukę. Świetne i rewolucyjne rozwiązania i odkrycia nie są na życzenie. Musimy zapewniać naukowcom swobodę prowadzenia badań, bez obciążania ich biurokracją.

Zmarnujemy to, co najcenniejsze. Punkty ministerialne miały tyranię bibliometrii skorygować, ale dobre chęci skończyły się punktozą.

Krajobraz edukacji i nauki w całej Europie się zmienia. Współpracujące ze sobą najlepsze uczelnie coraz lepiej wykorzystują swój potencjał, nie tylko zmierzając w kierunku doskonałości naukowej i dydaktycznej, ale też przyjmując na siebie odpowiedzialność budowania społeczeństwa europejskiego.

Apeluję o racjonalne, bez nadmiernych emocji, podejście do propozycji zmian. Warto poprzeć wszystko to, co może zakończyć bardzo już długi okres dryfowania polskich uczelni.

Kariera naukowa w Polsce w skrócie wygląda tak: na ostatnim roku studiów opiekun proponuje magistrantowi, aby „został na doktoranckich”. Już w tym określeniu, które stało się częścią akademickiej polszczyzny, mieści się ważna informacja o systemie. Na studia doktoranckie się nie „idzie”. Na studiach doktoranckich się zostaje.

Od kilku miesięcy w Polsce toczy się dyskusja nad przyszłym kształtem polskiej nauki. Ten tekst jest pierwszym z serii, w której chcę opisać, jak to robią inni. A dokładniej: kto, co i jak.

Mamy nielicznych dobrych uczonych na słabych i źle sprofilowanych uczelniach. I nie widać nadziei na zmiany. Nawet najwybitniejszy minister nie sprawdzi się w roli trenera selekcjonera setki drużyn, a kapitanowie nie mają ani władzy, ani kompetencji, ani nawet woli zwycięstwa.

Trwa ostry lobbing na rzecz powołania nowego kierunku studiów wyższych, cztero- czy pięcioletnich: „operator call center”. Skomentowałem ten fakt w społecznościówce, nawiązując do dyskusji toczonych na Wszystko co Najważniejsze o upadku akademii, uniwersytetów, szkolnictwa wyższego: „To już jest koniec. Nie ma już nic”. I bardzo szybko otrzymałem pytanie: „A co obecnie warto studiować? Tak według Pana”.

W polskim szkolnictwie uniwersyteckim, poza nielicznymi wyjątkami, mamy dziwną przypadłość udawania. Wspaniali wykładowcy, których interesuje nauczanie, najczęściej udają, że prowadzą badania i publikują, a wspaniali naukowcy, których całym życiem jest prowadzenie badań, udają, że uprawiają dydaktykę akademicką (bo muszą przecież odrobić swoją „pańszczyznę dydaktyczną”).

W USA na stanowisko profesora zatrudnia się osoby dojrzałe, o których z dużą dozą pewności można powiedzieć, że już są liderami lub mają potencjał na lidera. U nas zatrudnia się osoby po zrobionym szybko doktoracie, które dają dużą nadzieję, że w przepisowym czasie zrobią habilitację. Tego, żeby kandydat był liderem, nikt nie oczekuje.

Codziennie, wszędzie wokół nas spotykamy ludzi, którzy chcą zmieniać świat. Przyciągajmy więc te umysły, aby świat mógł być coraz to ciekawszy i lepszy. Bądźmy nauczycielami wrażliwymi na marzenia naszych uczniów, nauczycielami którzy są – jak mawiał Steve Jobs, twórca Apple – wystarczająco szalonymi, aby uważać że możemy zmienić świat i to bez względu czy jesteśmy rzemieślnikami czy artystami.

„Kto podejmie się naprawy Rzeczypospolitej w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, czyli tam, gdzie kształcone są elity dla przyszłych pokoleń? Może pora rozpocząć debatę na ten temat nie tylko w środowisku akademickim. Być może nadszedł czas na działania reformatorskie na miarę Komisji Edukacji Narodowej w całym obszarze szkolnictwa wyższego oraz badań i rozwoju. Czas na Hugona Kołłątaja XXI wieku”

My w tradycyjnej akademii możemy przyczynić się do kształtowania przyszłości. Aby jednak tak się stało, musimy przestać obsesyjne koncentrować się na elitarnych studentach, instytucjach i wydziałach; musimy przestać uważać siebie za niezastąpionych aktorów świętych ról, a zacząć traktować siebie jak ludzi piastujących pewne funkcje potrzebne społeczeństwu, z których tylko jedna tworzy nową wiedzę.

Mamy w kraju za dużo doktorantów. Uważam również, że nie tylko za wiele jednostek prowadzi studia doktoranckie, ale zbyt wiele ma w ogóle prawo do doktoryzowania. Z punktu rozwoju elitarnych studiów doktoranckich, czy choćby prowadzenia interdyscyplinarnych prac należałoby także rozważyć przypisanie uprawnień doktorskich i habilitacyjnych nie do pojedynczych wydziałów, ale całych uczelni.

Prof. Piotr NOWAK: „Uczeni żyją w ciągłym strachu. Nie jest to strach, jak za Stalina, przed policją polityczną. To zwykła, ludzka obawa o ciągłość zatrudnienia, pośrednio zaś – o ciągłość nauki. Wszystko rozbija się o model finansowania uczelni – o pogłówne – im więcej studentów, tym więcej pieniędzy. Diagnozuję to jako najważniejszą przyczynę osłabienia Akademii”