Roland MASZKA

Powrót do przeszłości staje się możliwy. Proponowany ustrój szkolny funkcjonował już z drobnymi zmianami od powojnia do czasów ustrojowej transformacji w 1989 roku. Jak słychać z ambon i wież – był lepszy od ustępującego, lepiej kształcił i przygotowywał…

Gdzie w tym wszystkim jest uczeń, gdyż to dla niego jest ta dobra zmiana. I tu panuje dwugłos, choć troska o ucznia jest jedna. Nauczyciele szkół średnich z aprobatą przyjmują model czteroletniego liceum – wszak do tej pory był to tylko kurs przygotowujący do matury! Nauczyciele gimnazjów powiedzą: miała być szkoła nowoczesna, wychodząca naprzeciw rzeczywistości szybkich nieustannych zmian. I gimnazjum jest taką szkołą.

Marsz nie będzie jeden, tylko będzie ich trzydzieści. Właśnie dlatego, że Ojczyzna jest jedna, a ludzie nie myślą jednakowo. Ludzie chcą się identyfikować z Ojczyzną, ale chcą się też identyfikować z drugim człowiekiem i ideą, za którą stoi prawda i odczuwalna wartość…

Co w istocie ma upamiętniać Dzień Edukacji Narodowej? Czy jest tylko świętem szkolnictwa, mającym przypominać pierwszą w Europie władzę świecką nad oświatą, władzę w randze ministerstwa – Komisję Edukacji Narodowej. O alegorii w nauczaniu i jaką tym czego nauczyciel uczy się od swoich uczniów.

„Co myśli o sobie abiturient, który z celującej oceny spadł do niedostatecznej, a rzecz ta stała się zaraz po ukończeniu szkoły, o której sądził, że dała mu solidne wykształcenie?” – o testach diagnostycznych w polskiej oświacie, ich plusach ale i minusach Roland MASZKA.

Na uczenie problemowe potrzeba przede wszystkim czasu – koniecznego na nawiązanie relacji z uczniem i całym zespołem, potrzeba wyjścia poza ramy ograniczające swobodę nauczyciela, a nazywane koniecznością realizacji podstawy programowej i potrzeba w końcu kreatywności zdefiniowanej na nowo…

Czyż to nie król powinien siedzieć w tym krześle i myśleć o policzku, jaki dano Rzeczpospolitej? – zauważa jedna z uczennic. Czy nie nastąpiła tu zamiana ról? Kto powinien myśleć o losach państwa? Błazen? Kto powinien siedzieć na tym krześle? Ktoś podnosi rękę na nasz kraj a oni się bawią! – dodaje inny uczeń. Być może jest właśnie tak, że to błazen wypowie całą prawdę… Nie tylko na obrazie Matejki, ale i w czasie lekcji.

W moim mieście szkoły niewielkie też się zamyka. Po co utrzymywać szkołę z kilkoma oddziałami w wielkim mieście? Rachunek ekonomiczny! Ale też przekazuje się potężne nowoczesne obiekty wybudowane za wielomilionowe kwoty fundacjom, które chętnie przejmują świetnie wyposażony nowy, wielki budynek szkolny i kreatywnie, na gotowym – pracują i zarabiają siłami nauczycieli i radością dzieci. Tyle że to radość dla nielicznych, ale z funduszy wszystkich…

Nędza, upodlenie, znikczemnienie, stopniowo narastający gniew i nienawiść… Posłuchajmy głosicieli prawdy: bramy Zachodu stoją dla nas otworem! I może rzeczywiście doczekamy czasów, że będziemy się bać we własnych domach, że przeinterpretujemy pojęcia: odpowiedzialności, miłosierdzia, braterstwa, słabości i siły; nasze rządy staną się bezsilne, a nasze armie nie będą w stanie reagować?

„Może należałoby też obok paczek obdarowywać świadomością przebudowy myślenia – nie w paczkach sens, ale w poczuciu bezpieczeństwa: że jeśli się będzie miało wykształcenie, będzie można z tego skorzystać; jeśli jest się uczciwym, będzie to procentować. Jeżeli będzie się ciężko i sumiennie pracować, będzie można liczyć na uczciwe wynagrodzenie… ” – refleksyjnie Roland Maszka.

„Kreatywność nas ogarnia… Jeżeli nie jesteś kreatywny, znajdą się tacy, którzy pomogą ci, byś kreatywnym był! I nauczą cię kreatywnego myślenia! O właściwą pozycję kreatywności troszczą się z zapałem urzędnicy i ci, którzy prowadzą kuratelę nad szkołami…” – o fikcji kreatywności w polskiej edukacji pisze Roland Maszka. I serwuje potężnie emocjonalną prawdziwą historię…

Dzisiaj polską szkołę zabija formalizm i obsesja dokumentowania. Odnoszę wrażenie, że tak bardzo wypracowujemy rozmaite dokumenty i procedury, że zapominamy kształtować charaktery uczniów… Liczba podpisów, jakie składają rodzice pod różnymi dokumentami w czasie zebrań, podbija niekiedy liczbę słów, jakie wypowiadają w ogóle w dialogu z nauczycielem.

Dawniej pisało się listy. Na odpowiedź czekało się tygodniami. Celebrowało się otwarcie koperty lub natychmiast rozrywało się ją, by jak najszybciej zapoznać się z treścią listu… Czasami w liście ktoś umieścił zasuszony liść albo kwiat, znalazł się w nim pojedynczy włos – materialny ślad nadawcy… Czasami ktoś zapisywał w nim zdanie, którego nigdy nie wypowiedziałby wprost… Dzisiaj odręcznie pisane listy są domeną literatury, sentymentalnych kochanków i filantropów…

Stoję na platformie ogromnego pomnika. Stoję razem z moimi uczniami. W dole, kanałem, zza Zakrętu Pięciu Gwizdków, wychodzi z portu statek. Czekam, kiedy bandera zniży się do połowy wysokości masztu, a z wnętrza statku odezwie się syrena w hołdzie obrońcom Westerplatte. Ale nic się nie dzieje. Statek płynie spokojnie, bandera powiewa na pełnej wysokości, a syrena milczy… No cóż czasy się zmieniły, a może to ja coś źle pamiętam…

Koniec wakacji siłą rzeczy przywołuje rozważanie nad szkołą. Każdy przecież do niej chodził albo chodzić będzie. Jedna z moich koleżanek zamówiła sobie Elementarz Falskiego, wspominała, że w tamtym czasie dzieci z dumą nosiły przyszyte do fartuszków tarcze szkoły i odznaki za wzorową naukę, być może i ona w tym czasie była wzorową uczennicą. Elementarz chciała po prostu mieć.

Wokół pola, lasy, moczary. Szum trzciny miesza się z odgłosami pracujących na odległych polach ciągników, co przypomina, że okolica ta jest jednak zamieszkana. Ale po jeziorze można pływać godzinami i spotykać tylko czaple i albatrosy. Nawet wieś, jeśli podchodzi do brzegu wody, jest dyskretnie niewidoczna zza rozłożystych koron jesionów i lip. Ktoś pomyślał rozsądnie i zrobił tu strefę ciszy. I po tę ciszę właśnie coraz więcej ludzi przyjeżdża.

W wielu polskich miastach, miasteczkach i wsiach, często dziś zapomnianych, istnieje spory obszar niewykorzystanych możliwości. Jeśli nie ma się słonecznych plaż i palm albo narciarskich stoków, może watro pomyśleć o tym, co tworzy charakter miejsca, jego geniusz. Zamiast budować kolejną skocznię czy aqapark może postawić na literaturę, a może na architekturę…

Stojąc w ciszy zapomnianego wojennego cmentarza myślę też o Mistyce wojny. Może Callois miał rację, widząc w wojnie obraz jakiegoś pierwotnego święta, którym kieruje obłęd i trans. Bo czyż nie marnotrawi ona dóbr gromadzonych latami przez pokolenia, po to, by w jednej chwili wszystko zostało skonsumowane i to we wstrząsającym nadmiarze. Czyż nasz kalendarz nie podlega cezurze wojen – czasy przed wojną i czasy po wojnie…

O istocie przemocy, o agresji trzeba rozmawiać. Uczyć odpowiedzialności za słowo. To trudne w czasach, gdy można powiedzieć wiele, obiecać wszystko i nie ponieść konsekwencji. To też znamy z życia pozaszkolnego. Dzieje się tak, że efektem przemocy jest już tylko oczekiwanie stos dla tego, kto się jej dopuścił. Doskwiera nam brak dialogu i konsekwencji i powszechna zgoda na relatywizm.

Tablice informacyjne albo opustoszały, albo straciły swą aktualność. Jeszcze wczoraj, jeszcze przed godziną miejsce to tętniło życiem… Teraz charakterystyczny dla pracy dynamizm spowolnił i przeszedł w statykę wakacji… Szkoła ucichła… I uczniowie, i nauczyciele rozproszyli się – bo taka jest istota wakacji. Pozostały puste sale i pusty pokój nauczycielski.

Napisana przez Lindgren opowieść jest historią o umieraniu – o tym, że sens śmierci nadaje poświęcenie i piękna jest wtedy, gdy umiera się za kogoś, bo wtedy nie umiera się nigdy. Reinkarnacja fabuł. Po co Lindgren napisała tę książkę? Co powiem o niej swoim czwartoklasistom? A może nic nie powinienem mówić? Może powinienem podarować tę książkę uczniowi, w nadziei, że będzie nie tylko powodem wzruszenia i łez, ale również lekcją myślenia… Bo taka powinna być książka z dedykacją – na całe życie…

To przestaje mi się podobać… Orwellowski scenariusz staje się rzeczywistością… Zawsze uważałem, że przestrzeń szkoły jest przestrzenią autonomiczną, gdzie relacje tworzy się na podstawie zaufania… Gdzie mistrz daje przykład uczniowi i nie jest obserwatorem, który mógłby czuwać nad prawomyślnością i poprawnością ucznia.

Może jednak żyjemy w czasach renesansu książki i czytelnictwa? Wbrew statystykom… Bo nie o ilość chodzi… Książka zawsze była domeną nielicznych, w każdych czasach znajdowała się w opozycyjnej mniejszości… Tych oczytanych, czytających i obnoszących się z książkami zawsze było mniej…

W sytuacjach szkolnych – rzekłbym banalnych, obserwuję, jak sztuka tworzy przestrzeń magiczną. Między dziełem a odbiorcą jest dystans szacunku i pokory. Szacunku, który nie wynika z lęku przed oceną czy komentarzem nauczyciela, ale autentycznym respektem dla dzieła, wrażliwością młodego człowieka na to, co widzi czy słyszy.

Im konsekwentniej się spotykamy, tym lepiej rozmawiamy. Spotkania w klubach muszą być regularne, mieć coś ze spotkań towarzyskich i „intelektualnego rytuału”. Im częściej się spotykamy, tym bardziej rozwijamy umiejętność słuchania innych i wyrażania własnych myśli. Bezcenne – i dla ucznia, i dla nauczyciela.

Zastanawiam się, w jaki sposób fikcyjność znamionuje świat, w którym żyjemy. Chodzi o przeżycie. Na tym polega kontakt z literaturą, sztuką… Jeżeli mamy kształtować wrażliwość ucznia, kierujmy go do źródeł – uczmy patrzeć, słuchać, szukać – podejmować narrację…

Jest w edukacji przestrzeń nas refleksję i nad przeszłością, i nad teraźniejszością. Należy jednak „odkryć” wartość czasu… Widzieć znaki, jakie przeszłość stawia na naszej drodze. Idąc ze współczesnymi uczniami – dziećmi czy młodymi ludźmi, jestem przybyszem – który rozgląda się jakby był tu po raz pierwszy.

Spotkania z Bratkiem, nawet jeśli odbywały się w czasie lekcji – stanowiły oddzielny element rzeczywistości różniący się od realnego życia szkolnego. Tu dzieci mogły swobodnie usiąść wokół swego „przyjaciela”, dotknąć go, „porozmawiać”. Poczytać mu. Czytać Bratkowi oznaczało, że pluszowy przyjaciel czynność tę przyjmie z pełnym garniturem mankamentów…

Biblioteka nie jest tylko wypożyczalnią książek, w znacznej części komercyjnych, jest miejscem poszukiwań, rozmów z bibliotekarzem, który wskaże i doradzi… Jest kontaktem materialnym i relacją. Ekwiwalentem tej relacji jest papierowa książka. I to chyba dlatego wolimy je bardziej niż cienkie lśniące czytniki. I tu rola rodzica, nauczyciela, państwa… Zadbać świadomie o stan czytelnictwa bez ulegania fascynacji nowoczesnością, ale i bez popadania w megalomanię.

Piękno edukacji wyraża się również w tym, że stare spotyka się z nowym, to co tradycyjne z tym co nowoczesne. I dopóki między tymi dwiema wartościami panować będzie równowaga, „stary” nauczyciel nie będzie musiał udowadniać sobie i innym nieustannymi szkoleniami i formami doskonalenia, że nadąża… Jestem zwolennikiem równowagi i umiaru.